به احتمال زیاد هر کدام از ما قبلاً عصبی، نگران یا دچار استرس شده ایم. بعنوان مثال پیش از انجام مصاحبه، سخرانی در جمع، حضور در یک آزمون مهم و غیره. این احساسات در واقع پاسخ طبیعی بدن در شرایط استرس زا است که معمولاً در یک بازه زمانی کوتاه از بین می روند. اما در مواردی، اضطراب بسیار شدید و گاه ناتوان کننده است، بطوریکه فرد را از انجام کارها باز می دارد.
اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders) زیرمجموعه ای از اختلالات روانی هستند که با علائم بسیار طولانیتری باقی میمانند و با شدت بیشتری بروز می کنند و به یک بیماری مزمن تبدیل میشوند. در این مقاله به بررسی نشانه ها و دلایل ابتلا به اختلالات اضطرابی می پردازیم.
آشنایی با اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorder)
اختلالات اضطرابی از اختلالات شایع روانی هستند که ممکن است به دلایل مختلفی بوجود آیند. این اختلالات انواع مختلفی را شامل می شوند که در تمامی آنها دو ویژگی ترس و اضطراب مشترک می باشد. این اختلالات منجر به بروز اختلالات رفتاری مرتبط نیز می شوند.
ترس یک پاسخ احساسی برای یک تهدید قریب الوقوع است، در حالی که اضطراب ناشی از پیش بینی تهدیدی که در آینده تصور می شود.
این اختلالات برای اشخاص مشکل ساز است. بطوریکه افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی، ممکن است از قرار گرفتن در موقعیتهایی که از آن میترسند، اجتناب کنند. این موضوع به این خاطر است که آنها خطر را بیش از حد تخمین میزنند. تشخیص اولیه در مورد اینکه آیا ترس یا اضطراب، بیش از حد یا نامتناسب است، توسط روانشناس انجام میشود.
انواع اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی طبق ویرایش پنجم از معیار DSM که توسط انجمن روانشناسان آمریکا (APA) جمع آوری و دسته بندی شده است، مشخص می شوند. DSM-5 مجموعه ای از معیارهای جامع و شناخته شده جهانی را برای هر اختلال اضطرابی ارائه می دهد که پزشکان از آن برای تشخیص و درمان بیماران استفاده می کنند. این دسته بندی به شرح زیر است:
اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder)
اختلال اضطراب جدایی در سنین مختلف از کودکان و نوجوانان گرفته تا بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد. در این اختلال افراد از ترس شدید ناشی از جدا بودن از افرادی که بیشتر به آنها وابسته هستند، رنج می برند. آنها اغلب نگران این هستند که در صورت جدایی، در بسیاری از موارد، حتی برای مدت کوتاه، اتفاق وحشتناکی برای عزیزانشان رخ دهد.
علائم اختلال اضطراب جدایی
- نگرانی بابت از دست دادن افراد دلبسته، به دلیل بلایای طبیعی، تصادفات رانندگی، بیماری، قتل، دستگیری و غیره.
- نگرانی در مورد جدا شدن به دلیل اتفاقات شخصی، مانند ربوده شدن، گم شدن، رها شدن و غیره.
- امتناع یا ناراحتی از حضور در مدرسه، گردهماییهای اجتماعی، کار و سایر تعهداتی که مستلزم جدا شدن از چهرههای دلبسته است.
- مشکل در خوابیدن و تجربه کابوس های جدایی
- علائم فیزیکی، از جمله حالت تهوع، سردرد، معده درد و موارد دیگر
- امتناع از ایجاد پیوندهای اجتماعی قابل توجه با چهره های غیر دلبستگی
این علائم می بایست حداقل به مدت 4 هفته در کودکان یا نوجوانان و معمولاً 6 ماه در مراجعین بزرگسال وجود داشته باشد و حداقل شامل 3 مورد از علائم فوق باشد.
اختلال وحشتزدگی یا پانیک (Panic Disorder)
اختلال پانیک نوعی اختلال اضطرابی است که با هجوم ناگهانیِ وحشت به بیمار و ترس از وقوع مجدد آنها مشخص میشود. حملات پانیک بیش از چند دقیقه طول نمیکشند. این حملات با علایمی چون تپش قلب، عرقکردن، احساس تنگی نفس و فشردگی در سینه، احساس ازدستدادن تعادل یا گیجی همراه هستند.
اختلال وحشتزدگی یا پانیک باعث حملات پانیک مکرر قابل پیش بینی و غیرقابل پیش بینی می شود. شدت حمله پانیک یک منبع هشدار است و می تواند باعث ناآرامی شدید روانی شود. حتی در برخی موارد منجر به مراجعه به اورژانس یا بیمارستان می شود، زیرا حملات پانیک ممکن است شبیه ایست قلبی باشد.
علائم اختلال وحشتزدگی (پانیک)
- درد قفسه سینه
- سبکی سر
- دشواری در تنفس، ترس از خفگی
- پارستزی: سوزن سوزن شدن در اندام ها و پوست
- تعریق
- تهوع و استفراغ
- غش در موارد شدید
- ترس از اینکه علائم اضطراب باعث مرگ یا جنون شود.
اختلال اضطراب اجتماعی Social Anxiety Disorder (Social Phobia)
اختلال اضطراب اجتماعی که به آن فوبی اجتماعی نیز گفته می شود، نوعی اختلال اضطرابی است که با ترس شدید از تعاملات اجتماعی مشخص می شود. این اختلال معمولا در اوایل نوجوانی شروع می شود اما می تواند در هر سنی بروز کند. اضطراب اجتماعی نوعی ترس غیرمنطقی است و دلیل یا دلایل خاصی برای اضطراب وجود ندارد.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است نگران انجام کاری باشند که دیگران را آزرده خاطر کند. آنها می ترسند توسط دیگران تحقیر و یا طرد شوند. ممکن است این ترس آنقدر شدید باشد که کار، درس یا سایر فعالیت های فرد را مختل سازد.
علائم اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟
علاوه بر ترس شدید از تعاملات اجتماعی، طرد شدن و تحقیر بالقوه، اختلال اضطراب اجتماعی می تواند علائم روانی و جسمی داشته باشد. علائم شایع اختلال اضطراب اجتماعی عبارتند از:
- تسریع ضربان قلب
- خجالت زدگی
- سرگیجه
- احساس می کنید ذهن شما خالی می شود.
- سردرد
- تنش عضلانی
- تعریق
- داشتن حملات پانیک
اختلال لالی انتخابی (Selective mutism)
لالی انتخابی یک اختلال اجتماعی است که ماهیت آن مشابه اختلال اضطراب اجتماعی است و بیشتر در کودکان دیده می شود. یکی از تفاوتهای مهم آنها این است که لالی انتخابی معمولاً قبل از 5 سالگی ایجاد میشود.
علائم اختلال لالی انتخابی
داشتن رفتار ضد اجتماعی، شخصیت چسبنده و کج خلقی غیرمعمول از جمله علائم این اختلال است. اما علامت اولیه این اختلال عدم تمایل به صحبت در مقابل افراد ناآشنا یا غیرقابل اعتماد است. علائم ارائه شده عبارتند از:
- در موقعیت های اجتماعی مانند مدرسه و زمانی که دیگران با او صحبت میکنند، دچار ناتوانی در صحبت است.
- معمولا اعضای خانواده یا مراقبین، تنها کسانی هستند که فرد با آنها صحبت می کند.
- گاهی اوقات بروز خشم زمانیکه وادار به برقراری ارتباط می شود.
- فقدان ارتباطات اجتماعی یا عدم تمایل به دوستی با کودکان دیگر
- وابستگی شدید به والدین
- به شدت خجالتی است (در سنین ۲ تا چهار سالگی)؛ از مردم میترسد و نسبت به حرف زدن بیمیلی نشان میدهد.
- با والدین یا دوستان خود برعکس موقعیتهای خاص مانند مدرسه یا در تقابل با افراد ناآشنا بهراحتی صحبت میکند.
اختلال فوبیای خاص (Specific Phobia)
فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که با ترس غیرقابل کنترل، غیرمنطقی و شدید از یک موقعیت، شی یا فعالیت خاص مشخص می شود. این اختلال در موارد خاصی مانند قرار گرفتن در فضاهای کوچک، ترس از ارتفاع، حیوانات، دیدن زخم وجراحات یا چیزهای دیگری وجود داشته باشد.
علائم فوبیای خاص (هراس ویژه)
ویرایش پنجم از کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM 5) معیارهای زیر را برای تشخیص فوبیا بیان می کند:
- ترس غیر منطقی و بیش از حد از یک محرک خاص
- ترس فرد با خطر واقعی، تناسبی ندارد.
- هنگامی که فرد به تدریج در معرض شی یا موقعیت قرار می گیرد، ترس را قریب الوقوع و فوری احساس می کند.
- برای اجتناب از شی یا موقعیتی که از آن می ترسد، تمام تلاش خود را می کند.
- اختلال و تأثیر منفی قابل توجه بر زندگی شخصی یا حرفه ای فرد
- طول مدت علائم 6 ماه یا بیشتر طول می کشد.
- هیچ اختلال دیگری در بروز این علائم دخالت ندارد.
اختلال اضطراب فراگیر(Generalized anxiety disorder)
اختلال اضطراب فراگیر معمولاً احساس مداوم عذاب، ترس و نگرانی به همراه دارد. این اختلال به شدت بر زندگی روزمره تأثیر می گذارد. کسانی که دچار این اختلال هستند، برای ماه ها یا حتی سال ها علائم اضطراب را تجربه می کنند.
اختلال اضطراب فراگیر چه علائمی دارد؟
علائم ابتلا به این اختلال به شرح زیر است:
- مشکل در تمرکز
- افکار مسابقه ای
- مشکل خواب
- تنش عضلانی
- هیچ محرک قابل تشخیص و واضحی برای علائم اضطراب آنها وجود ندارد.
- تحریک پذیری
- تنش عضلانی
تشخیص اختلال اضطراب فراگیر
اضطراب و نگرانی با حداقل سه مورد از علائم جسمی یا شناختی فوق همراه است. (در کودکان تنها یکی از این علائم برای تشخیص اختلال اضطراب فراگیر ضروری است). این علائم باید حداقل 6 ماه یا بیشتر در افراد دیده شود.
آگورافوبیا (Agoraphobia)
همانگونه که قبلا اشاره کردیم، فوبیا یک ترس بیش از حد یا غیرمنطقی است. آگورافوبیا که به آن بازار هراسی نیز می گویند شامل ترس و اضطراب شدید در مکانهای عمومی، باز یا بسته و مکان هایی که دارای ازدحام است. مانند زمانی که در صف ایستادهاید یا در میان جمعیت و یا هر زمان که از خانه خارج میشوید.
علائم آگورافوبیا یا بازارهراسی
ویژگیهای اولیه آگورافوبیا ترس و اضطراب شدید از موقعیتهایی است که قبلاً ذکر شد. اگر فرد نتواند از این موقعیت های ترس آور و اضطراب زا اجتناب کند، ممکن است علائم اضطراب زیر را تجربه کند:
- ضربان قلب تند و شدید
- تعریق
- لرزش یا لرزیدن
- درد قفسه سینه
- مشکلات تنفسی
- سرگیجه یا حالت تهوع
- مشکل در بلع
- ترس از مردن
- موارد وحشت زدگی (پانیک)
اختلال اضطرابی ناشی از مواد/دارو (Substance/medication-induced anxiety disorder)
این شکل از اضطراب پس از مصرف یک ماده غیرقانونی یا تجویز دارو رخ می دهد و در موارد اعتیاد نیز می تواند اتفاق بیفتد. اختلال اضطراب ناشی از مواد/دارو می تواند در طول مسمومیت، ترک یا مصرف معمول دارو رخ دهد.
علائم اختلال اضطرابی ناشی از مواد/دارو
علائم ممکن است به صورت زیر ظاهر شوند:
- گیجی یا آشفتگی
- پرخاشگری
- ضربان قلب بالا
- غیرواقعی سازی
- ترس از مرگ یا جنون
- مشکل در تنفس یا برقراری ارتباط
علائم این اضطراب فقط در هنگام مسمومیت، ترک یا مصرف مواد یا دارو ظاهر می شود و نباید با یک نوع اختلال اضطرابی دیگر اشتباه گرقته شود. حتی زمانی که شخص در حالت هذیان نیست، علائم باید وجود داشته باشد. علاوه بر این، این اختلال باعث ناراحتی یا اختلال در زندگی روزمره از جمله کار، روابط، مراقبت از خود و موارد دیگر می شود.
اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمی دیگر (Anxiety Disorder Due to Another Medical Condition)
هنگامی که فردی به دلیل بیماری دیگری از اختلال اضطراب رنج می برد، وجود آن وضعیت پزشکی مستقیماً به اضطراب تجربه شده منجر می شود. اضطراب ویژگی غالب است و ممکن است به شکل حملات پانیک، رفتار وسواسی اجباری یا اضطراب عمومی باشد.
علائم اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمی دیگر
خصوصیات کلی این اضطراب شامل تنش عضلانی، تپش قلب، تعریق، سرگیجه یا مشکل در نفس کشیدن است. علاوه بر این علائم جسمی، می تواند منجر به بی قراری نیز شود. ترس از چیزی قریب الوقوع که فاجعه بار خواهد بود، یا ترس از خجالت یا تحقیر شدن از جمله این موارد هستند.
اختلال اضطرابی مشخص دیگر (Other Specified Anxiety Disorder)
به طور کلی افرادی در این دسته بندی از اختلالات قرار می گیرندکه علائم اضطرابی دارند، اما علائم آنها بهطور دقیق با معیارهای یکی از اختلالات اضطرابی مشخص نمیشود. به عبارت دیگر، اگر شخصی علائم اضطرابی داشته باشد اما نتواند با یکی از اختلالات اضطرابی خاص تطابق پیدا کند، ممکن است از اختلال اضطرابی مشخص دیگر یا “اختلال اضطرابی مشخص نشده” یا “اختلال اضطرابی نامشخص” برخوردار باشد.
در این مورد، اختلال اضطرابی مهمی وجود دارد، اما علائم به اندازه کافی مشخص نیستند تا به یک اختلال اضطرابی خاص تعلق گیرد.
اختلال اضطرابی نامشخص (Unspecified Anxiety Disorder)
ممکن است فرد به طور کامل معیارهای تشخیصی یک اختلال اضطرابی خاص را نداشته باشد. به عنوان مثال، حملات پانیک پیش بینی نشده (ناگهانی) یک معیار تشخیصی برای اختلال پانیک است. اما به جای حملات پانیک غیرمنتظره (ناگهانی)، آنها حملات پانیک علامتی محدودی را تجربه می کنند.
اگر چه این اختلالات به طور کامل معیارهای مشخصی ندارند، اما در صورت بروز می توانند باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجهی شوند. در این حالت ممکن است فرد مبتلا به یک اختلال اضطرابی نامشخص تشخیص داده شود.
بنابراین، اختلالات اضطرابی نامشخص علائمی شبیه به اضطراب هستند که باعث ناراحتی یا اختلال شدید می شوند، اما اطلاعات کافی برای تعیین نوع خاصی از اختلال اضطرابی وجود ندارد.
این وضعیت میتواند در اورژانسها رخ دهد، جایی که تاریخچه پزشکی کامل و ارزیابی روانپزشکی همیشه امکانپذیر نیست.
چه مواردی باعث ایجاد اضطراب در زندگی می شوند؟
قبل از ایجاد یک اختلال اضطرابی، فرد رویداد یا موقعیتی را تجربه می کند که به طور مکرر واکنش های اضطرابی او را تحریک می کند. در نتیجه، درک اینکه چه چیزی باعث اضطراب می شود یک جنبه ضروری از آگاهی و درمان سلامت روان است. اختلالات اضطرابی ممکن است توسط موارد زیر ایجاد شوند:
- شرایط ناتوان کننده سلامتی: نگرانی در مورد سلامت جسمانی فرد می تواند اضطراب را تحریک کند، به ویژه در مورد بیماری های مزمن یا لاعلاج، اختلالات اضطرابی بروز می کنند.
- واکنش به مصرف برخی داروها: گاهی اوقات شروع یک داروی جدید یا نگرانی در مورد اثرات داروی تجویزی فعلی می تواند باعث اضطراب شود. این موضوع بر روی توانایی آنها برای آرام کردن خود یا افکارشان تأثیر می گذارد.
- مصرف کافئین: کافئین ممکن است افرادی را که به این ماده حساس هستند بیش از حد تحریک کند و باعث اضطراب شود.
- ساعات خواب نامنظم و محرومیت از خواب: یک برنامه منظم خواب کمک می کند تا اطمینان حاصل شود که ذهن و بدن ما قادر به التیام و تجدید قوا است. زمانی که الگوی خواب ما به هم می خورد یا شروع به کم خوابی می کنیم، به اضطراب و تحریک پذیری ما اضافه می شود.
- کمبود کالری: وقتی بدن دچار کمبود کالری است، وضعیت عاطفی فرد میتواند تشدید شود و اضطراب را به یک عارضه جانبی تبدیل کند.
- مشکلات مالی: استرس مالی به عنوان مهمترین نگرانی برای انسان ها رتبه بندی می شود و می تواند محرک اضطراب باشد.
- تعارض بین فردی: مواردی مانند درگیری با یک دوست، یکی از اعضای خانواده، شریک زندگی یا همکار میتواند چالشهای سلامت روانی قابل توجهی را برای هر کسی ایجاد کند. به خصوص اگر تعارض بین فردی بر زندگی خانوادگی، شغل یا توانایی آنها برای استقلال مالی تأثیر بگذارد.
- تغییر در شرایط زندگی: تغییر از هر نوعی ممکن است محرک اضطراب باشد. این تغییرات می توانند شامل طلاق، ازدواج، بچه دار شدن، ثبت نام یا ترک دانشگاه، مرگ یکی از عزیزان، ابتلا به یک بیماری لاعلاج یا نقل مکان باشد.
- آرزوهای شخصی: گاهی اوقات استرس می تواند چیز خوبی باشد و ما را به سمت افراد، شغل ها، دستاوردها و لحظات ویژه ای که آرزو می کنیم سوق دهد. اما فشار بیش از حد بر روی خود برای رسیدن به یک هدف شخصی می تواند اضطراب بی مورد ایجاد کند.
تاثیرات اختلالات اضطرابی بر زندگی روزمره
داشتن هر یک از اختلالات اضطراب، روی هر یک از جنبه های زندگی روزمره تاثیرات منفی برجای می گذارد. این اختلالات اضطرابی روی کاهش کیفیت زندگی بخاطر اجتناب از فعالیتهای روزانه و ترس مواجهه با چالشها را دارد.
افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی ممکن است در برقراری و حفظ روابط اجتماعی مشکل داشته باشند. ترس از انتقاد ممکن است باعث انزوا و عدم حضور در جامعه شود.
درمان اختلالات اضطرابی
مشاوره روانشناسی میتواند در ارتقاء آگاهی از مسائل روانی، ارائه تکنیکهای مدیریت استرس و ارتقاء مهارتهای مقابله موثر با اضطراب کمک کند. روانشناس با بررسی علائم، ابتدا به تشخیص دقیق اختلال می پردازد و در گام بعدی، روش های درمانی متناسب را ارائه می دهد.
متخصص بالینی ممکن است از روشهای مختلفی برای درمان استفاده کند. رواندرمانی، تجویز برخی داروها، درمان شناختی- رفتاری و آموزش تکنیکهای آرمیدگی نمونه ای از این روشها هستند.
برخورداری از حمایت و ارتباطات مثبت با خانواده و دوستان از جمله عوامل موثر در بهبود اضطراب هستند. این افراد می توانند با حضور خود، احساس تنهایی را کاهش دهند و افراد را به مشارکت فعال تر در جوامع و فعالیتهای اجتماعی تشویق کنند.
همچنین تغییر در سبک زندگی یک عامل موثر دیگر در روند بهبود است. مثل افزایش فعالیتهای ورزشی، بهبود رژیم غذایی، مدیریت خواب و کاهش مصرف مواد مخدر و الکل ممکن است به بهبود حالت روحی و کاهش اضطراب کمک کند.
تکنیک هایی برای درمان استرس
درمان استرس میتواند از راههای مختلفی انجام شود، که با توجه به میزان و نوع استرس انتخاب می شوند.
تمرینات تنفسی و آرامش: تمرینات تنفسی میتوانند به کنترل استرس کمک کنند. تنفس عمیق و آرامشبخش میتواند فشارهای جسمی و ذهنی را کاهش دهد.
تمرینات ورزشی: فعالیتهای ورزشی، به ویژه فعالیتهای هوازی معمولاً تأثیرات ضد استرس دارند و به ترشح هورمونهای خوشحالی و کاهش هورمونهای استرس کمک میکنند.
مدیریت زمان: برنامهریزی موثر زمان و اولویت بندی وظایف میتواند از فشارها و استرسهای ناشی از کارهای ناتمام کاسته شود.
تغذیه سالم: مصرف یک رژیم غذایی سالم با ترکیب مناسب از مواد غذایی میتواند تأثیر مثبتی در این زمینه داشته باشد.
مدیتیشن و ذهنآرامی: مدیتیشن و تمرینهای ذهنی میتوانند به آرامش ذهنی و کاهش استرس کمک کنند.
مشاوره روانشناختی: روانشناسی و مشاوره میتواند به شناخت علل استرس و ارائه راهکارهای مؤثر برای مدیریت آن کمک کند.
داروها (پس از مشورت با پزشک): در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضد اضطراب یا ضد استرس تجویز کند.
تغییرات در محیط کار یا زندگی: ایجاد تغییرات مثبت در محیط کاری یا زندگی شخصی، ممکن است به کاهش استرس کمک کند.
نکته مهم برای درمان این است که هر فرد می بایست درمانی که بر اساس نیازها و شرایط فردی او مناسب است را انتخاب کند. در صورت نیاز به مشاوره روانشناسی می توانید با ما تماس حاصل فرمایید.
سخن پایانی
گاهی اوقات مضطرب بودن یعنی انسان بودن. اما دست و پنجه نرم کردن با افکار مضطرب با علائم اختلالات اضطرابی، فاصله زیادی دارد. هر اختلال اضطرابی اثرات منحصر به فردی دارد، اما بسیاری دارای علائم مشترکی هستند.
توانایی تشخیص این علائم فقط آگاهی سلامت روان شما را افزایش نمی دهد. ممکن است توانایی شما را برای مقابله بهبود ببخشد و به شما کمک کند تا برای تشخیص و بهبودی خود به روانشناس مراجعه کنید.