شخصیت شما، طرز تفکر، احساس، رفتار و ارتباط شما با دیگران است که شما را از دیگران متمایز می کند. شخصیت در اوایل زندگی شکل می گیرد و معمولا در طول زمان ثابت می ماند. دو عامل مهم در شکل گیری شخصیت عبارت اند از:
موروثی: ممکن است برخی از ویژگی های شخصیتی شما از طریق ژن های والدین به شما انتقال پیدا کند. که معمولا خلق و خوی شما را می سازد.
محیط: محیط اطراف شما، حوادث و اتفاقاتی که برای شما رخ داده و روابط و الگوهای تعامل با خانواده و دیگران
اختلالات شخصیتی چیست؟
اختلال شخصیت یکی دیگر از انواع اختلالات روانی می باشد و یک وضعیت سلامت روان است که برای طولانی مدت، فرد از نظر نحوه تفکر، احساس و رفتار و انتظارات فرهنگ و محیط دچار مشکل می شود.
افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی اغلب در درک احساسات و تحمل سختی ها مشکل دارند و عکس العملی تکانشی و نامعمول از خود نشان می دهند. به همین دلیل در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند و این امر می تواند بر زندگی عاطفی و شخصی فرد و فعالیت های اجتماعی، عملکرد او در کار و مدرسه تاثیر بگذارد.
ممکن است فرد متوجه اختلال شخصیتی در خود نباشد. زیرا رفتار و طرز فکر وی برایش کاملا طبیعی است و معمولا دیگران را مسئول رفتارهای خود می داند.
این اختلال انواع مختلفی دارد که هر کدام تفاوت های مهی دارند که در این مقاله به تک تک این موارد می پردازیم.
انواع اختلال شخصیتی
در DSM-5، 10 نوع اختلال شخصیتی عنوان شده است که به شرح زیر می باشد:
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی Antisocial personality disorder))
- اختلال شخصیتی خودشیفتگی (Narcissistic personality disorder)
- اختلال شخصیت مرزی (Borderline personality disorder)
- اختلال شخصیت هیستریونیک (Histrionic personality disorder)
- اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant personality disorder)
- اختلال شخصیت وسواسی اجباری (Obsessive-compulsive personality disorder)
- اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid personality disorder)
- اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid personality disorder)
- اختلال شخصیت وابسته (Dependent personality disorder)
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (Schizotypal personality disorder)
این اختلالات در سه گروه یا دسته کلی طبقه بندی می شوند:
اختلالات شخصیتی گروه A (personality disorder type A)
افرادی که در این دسته قرار می گیرند، اغلب دارای الگوی فکری و رفتاری نامناسب هستند که شامل تمایل به رقابت شدید، عصبانیت، تحریک پذیری و پرخاشگری می باشد. این افراد بسیار جاه طلب هستند و به احساسات و رفاه دیگران اهمیت چندانی نمی دهند. همچنین در کنترل و مدیریت استرس و نا امیدی مشکل دارند. اختلال شخصیتی گروه A سه دسته عمده دارد:
1. اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid personality disorder)
- نسبت به دیگران بی اعتماد و بدگمان است.
- بر این باور است که دیگران قصد خدشه دار کردن احساسات وی را دارند.
- شکاک است و به وفاداری دیگران شک می کند.
- رفتارهای دیگران را توهین و حمله شخصیتی تلقی میکنند و عصبانی و خشمگین می شود.
- عادت به کینه ورزی دارد.
- به همسر و شریک جنسی خود مشکوک است تا جایی که فکر می کند همسرش به وی خیانت می کند.
2. اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid personality disorder)
- در برقراری ارتباط با دیگران سرد هستند و علاقه ایی نشان نمی دهند.
- تقریبا از تنهایی خود لذت می برند.
- در چگونگی ابراز احساسات خود مشکل دارند.
- از اغلب فعالیت های روزمره لذت نمی برند.
- اجتماعی نیستند.
- علاقه چندانی به رابطه جنسی ندارند.
3. اختلال شخصیت اسکیزوتایپی (Schizotypal personality disorder)
- تفکر و عقاید و گفتار یا رفتار غیرعادی دارند.
- چیزهای عجیبی احساس می کند مثلا احساس اینکه کسی نام آنها را در گوششان زمزمه می کند.
- در ابراز احساسات یا بیان عواطف، غیر عادی رفتار می کنند.
- در برقراری ارتباط با دیگران دچار اضطراب می شوند یا به اصطلاح دارای اضطراب اجتماعی هستند.
- در پاسخگویی به دیگران مناسب رفتار نمی کنند یا سرد رفتار می کنند.
- فکر می کنند قدرت ماورایی دارند.
- احساس می کنند در پس برخی از حوادث یک نشانه یا پیامی مخفی است.
اختلال شخصیتی نوع B (personality disorder type B)
افراد مبتلا به اختلالات شخصیت گروه B نسبت به دیگران بیش از حد رفتار احساسی و عاطفی از خود نشان می دهند، بیش از حد اعتماد می کنند، عزت نفس پایینی دارند و معمولا رفتارهای نمایشی غیر قابل پیش بینی دارند. اختلالات شخصیتی گروه B در 4 دسته قرار می گیرند:
1. اختلال شخصیت مرزی (Borderline personality disorder)
- ترس شدیدی از تنهایی یا رها شدن دارند.
- احساس پوچی مداوم دارد.
- خود را ناپایدار یا ضعیف می بیند.
- روابط عمیق اما ناپایدار دارند.
- معمولا در تعامل با دیگران به دلیل استرس، ثبات خلق و خوی ندارند.
- تهدید به خودآزاری می کنند یا به گونه ای رفتار می کنند که شما فکر کنید قصد خودکشی دارند.
- اغلب بسیار عصبانی هستند.
- رفتارهای تکانشی و پرخطر از خود نشان می دهند، مانند داشتن رابطه جنسی ناامن، قمار یا پرخوری.
- پارانویای مرتبط با استرس دارد.
2. اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک (Histrionic personality disorder)
افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک همواره سعی دارند احساسات خود را با اغراق و به طور چشمگیری بیان کنند. این افراد اغلب طوری لباس می پوشند که بیش از حد مورد توجه قرار بگیرند. افراد مبتلا به این اختلال سعی دارند عزت نفس پایین خود را از طریق جلب توجه و تایید دیگران جبران کنند. از خصوصیات عمده این افراد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- همیشه به دنبال جلب توجه هستند.
- بیش از حد احساسی یا نمایشی هستند یا به دنبال تحریک جنسی دیگران هستند.
- گفتارشان اغراق آمیز است و با واقعیت یکی نیست.
- به راحتی تحت سلطه دیگران قرار می گیرند.
- احساسات سطحی و ناپایداری دارند.
- به ظاهرشان بسیار اهمیت می دهند.
3. اختلال شخصیتی خودشیفتگی (Narcissistic personality disorder)
افراد مبتلا به اختلال شخصیتی خودشیفتگی اغلب متکبر، خود محور و خود شیفته به نظر می آیند که نیاز به تحسین و توجه مداوم دارند. روابط سطحی و استثمارگرانه دارند و به احساسات دیگران اهمیتی نمی دهند. معمولا در رفتارهای خود سلب مسئولیت می کنند و تمایلی به اعتراف به اشتباه خود ندارند. از دیگر ویژگی های این گروه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- باورهایی در مورد خاص بودن و مهمتر بودن نسبت به دیگران دارند.
- در مورد قدرت، موفقیت و جذاب بودن نسبت به دیگران احساس برتری دارند.
- نیازها و احساسات دیگران را درک نمی کنند.
- استعدادها و موفقیت هایشان را به رخ دیگران می کشند.
- انتظار تحسین مداوم دارند و می خواهند همواره مورد تحسین قرار گیرند.
- اغلب از دیگران سوء استفاده می کند.
- انتظار دارند دیگران بله قربان گویشان باشند.
- به دیگران حسادت می کنند یا معتقدند که دیگران به آنها حسادت می کنند.
4. اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial personality disorder)
افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی اغلب هنجارهای اجتماعی را نادیده می گیرند، قوانین را رعایت نمی کنند و با رفتارهای ضد اجتماعی درگیری ایجاد می کنند و نسبت به عواقب عمل خود احساس نگرانی نمی کنند و از کرده خود پشیمان نیستند. این افراد معمولا در حفظ روابط پایدار یا شغل یا انجام مسئولیت های خود دچار مشکل می شوند. از ویژگی های برجسته این گروه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نسبت به نیازها یا احساسات دیگران بی تفاوت هستند.
- اغلب دروغ می گویند، دزدی می کنند، از نام های جعلی استفاده می کنند و دیگران را بدنام می کنند.
- برخوردهای مکرر با قانون دارند.
- اغلب حقوق دیگران را نقض می کنند.
- پرخاشگرند و اغلب با خشونت رفتار می کنند.
- در مورد امنیت شخصی یا ایمنی دیگران، نگرانی چندانی ندارند.
- تکانشی رفتار می کنند.
- اغلب بی پروا هستند.
- از تاثیر رفتار منفی خود بر دیگران دچار عذاب وجدان نمی شوند.
اختلالات شخصیت گروه C (Group C personality disorders)
اختلالات شخصیت گروه C با احساس ترس و اضطراب تعریف می شود. افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی گروه C معمولا از طرد شدن و صمیمیت، ترس دارند و این منجر به مشکل در ایجاد و حفظ روابط می شود. این افراد در زندگی بسیار به دیگران متکی هستند و اغلب از موقعیت هایی که باعث استرس و اضطراب می شود اجتناب می کنند. اختلال شخصیتی گروه C در 3 دسته گروه بندی می شود:
1. اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant personality disorder)
- نسبت به انتقاد یا رد شدن بسیار حساس هستند.
- احساس می کنند به اندازه کافی خوب و جذاب نیستند.
- در فعالیت های گروهی شرکت نمی کنند.
- منزوی هستند.
- فعالیت های جدید را امتحان نمی کنند و دوست ندارد با افراد جدید ملاقات کنند.
- در محیط های اجتماعی و برخورد با دیگران به شدت خجالتی هستند.
- ترس از عدم تایید، خجالت یا مسخره شدن دارند.
2. اختلال شخصیت وابسته (Dependent personality disorder)
- بیش از حد به دیگران تکیه می کند و احساس می کنند که باید از وی مراقبت شود.
- نسبت به دیگران مطیع یا متمایل است.
- می ترسند به تنهایی نتوانند از پس خود بر بیایند.
- به توانایی ها خود اعتماد ندارند.
- برای گرفتن تصمیمات حتی تصمیمات کوچک به توصیه و راهنمایی دیگران نیاز دارند.
- به دلیل عدم اعتماد به نفس، شروع یا انجام پروژه ها برایشان سخت است.
- مخالفت با دیگران برایشان سخت است چرا که می ترسند آنها را تایید نکنند.
- به کمترین مقدارها قانع هستند در صورتیکه موارد بهتر دیگری نیز در دسترسشان است.
- نیاز فوری به شروع یک رابطه جدید پس از پایان یک رابطه
3. اختلال شخصیت وسواسی اجباری (Obsessive-compulsive personality disorder)
- بیش از حد بر جزئیات، نظم و قوانین تمرکز می کنند.
- کمال گرا هستند و فکر می کنند همه چیز باید در حد عالی باشد.
- نمی توانند یک پروژه را به اتمام برسانند زیرا رسیدن به کمال ممکن نیست.
- فکر می کنند باید افراد، شرایط و موقعیت ها را کنترل کنند.
- فکر می کنند دیگران نمی توانند به خوبی آنها کاری را انجام دهند، بنابراین به دیگران کاری را محول نمی کنند.
- تمام وقت و تمرکزشان بر روی کاری است که می کنند. بنابراین، نمی توانند برای خانواده و دوستان وقت بگذارند.
- نمی توانند چیزی را دور بیندازند حتی اگر کهنه باشد و دیگر کارایی نداشته باشد.
- سفت و سخت هستند.
- خلق و خوی انعطاف پذیر ندارند.
- کنترل بسیار شدیدی بر بودجه بندی و خرج کردن پول دارند.
نکته: بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت ممکن است علائم حداقل یک نوع از اختلالات روانی دیگر را داشته باشند. این علائم در افراد متفاوت است.
نحوه تشخیص اختلالات شخصیتی
اگر هریک از علائم ذکر شده در بالا را در خود دیدید، برای تشخیص نوع اختلال و درمان آن حتما به یک متخصص روانشناس مراجعه کنید. یک روانشناس با تجربه می تواند این اختلالات را بر اساس علائم، تجربیات، سابقه پزشکی فرد تشخیص دهد. علاوه بر این ممکن است پزشک معالج یک بررسی کلی در رابطه با سایر علل احتمالی انجام دهد و سپس درمان مناسب با شما را شروع کند.
درمان اختلالات شخصیتی
اگر دچار اختلال شخصیتی هستید و این بر روابط و کار و فعالیت های روزمره شما تاثیر گذاشته است، نگران نباشید. این اختلالات معمولا با مشاوره یا روان درمانی، که درمان اصلی اختلالات شخصیتی است، قابل حل است. در برخی موارد اگر دچار اضطراب یا نوسانات خلقی باشید، ممکن است، پزشک برای درمان دارو تجویز کند.
سخن پایانی
هریک از ما ممکن است دچار برخی از اختلالات شخصیتی باشیم. این جای نگرانی نیست چرا که این مشکلات قابل کنترل هستند. شما می توانید با مشاوره درست، این اختلالات را درمان کنید و در سطح فردی یا اجتماعی و همچنین عاطفی، روابطی سالم و پایدار داشته باشید. اگر در این زمینه نیاز به کمک دارید می توانید با کلینیک روانشناسی دکتر زهرا ترابی تماس حاصل نمایید.
منابع
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5-TR). American Psychiatric Association. (2022).
https://www.psychiatry.org/patients-families/personality-disorders/what-are-personality-disorders
