طبیعی است که یک کودک گاهی شیطنت کند، سرکش باشد، پرخاشگری کند و رفتارهای عجیب و غریب داشته باشد. در واقع این رفتارها بخش طبیعی از رشد دوران کودکی هستند. اما این رفتارها هنگامی نگران کننده است که کودکان رفتارهایی را خارج از رفتارهای مرحله رشد کودکی، از خود نشان دهند.
اختلالات رفتاری در کودکان یکی از انواع شایع اختلالات روانی هستند که می توانند باعث ایجاد مشکلات در مدرسه، خانه و اجتماع شوند. این رفتارها باید به صورت مداوم و حداقل شش ماه از کودک دیده شود. در این مقاله به علائم و نشانه های این اختلالات و ارائه راهکارهای لازم می پردازیم.
علائم اختلالات رفتاری در کودکان
علائمی که ممکن است نشان دهنده اختلال رفتاری در کودکان باشد عبارتند از:
- رفتارهای خشونت آمیز و لذت بردن از آزارهای جسمی و جنسی حیوانات و مردم
- قلدری و اشتیاق برای شروع دعوا و بروز خشم و استفاده از اجسام خطرناک
- دروغگویی مداوم
- تمایل به استفاده از موادی مانند الکل و سیگار
- تمایل به رفتارهای جنایت آمیز، بزهکاری مثل دزدی، خرابکاری های خطرآفرین مانند آتش سوزی
- تمایل به فرار از خانه و مدرسه
- بی توجهی
- بیش فعالی
- سرپیچی و لجبازی از والدین و مربیان
- انواع فوبیا
- افسردگی
به ندرت می توان این علائم را در کودکان زیر 5 سال تشخیص داد. اما با مشاهده چنین علائمی در کودکان، باید آنرا یک زنگ خطر بدانیم.
البته جای نگرانی نیست. این اختلالات قابل درمان هستند، اما فقط یک متخصص واجد شرایط مانند روانپزشک یا روانشناس می تواند این اختلالات رفتاری را تشخیص دهد و درمان کند. درمان این اختلالات باید از همان دوران کودکی آغاز شود زیرا می تواند تاثیر نامطلوبی بر آینده کودک داشته باشد.
اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)
اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD) یکی از شایع ترین مشکلات رفتاری در بین کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است. علائم عبارتند از:
- رفتار تکانشی
- ناتوانی در توجه
- ضعف در مدیریت زمان
- نوسانات خلقی و تحریک پذیری
- ناامیدی و مشکل در مقابله با استرس
این علائم در آینده می تواند منجر به مشکلاتی مانند: ناامنی مالی، بیکاری، سوء مصرف مواد و روابط ناپایدار شود.
اختلال سلوک (Conduct Disorder)
اختلال سلوک (CD) در کودکانی دیده می شود که در اکثر مواقع رفتارهای خشونت آمیز از خود بروز می دهند و در رعایت قوانین و هنجارهای اجتماعی مشکل دارند. از جمله ویژگی های این اختلال عبارتند از:
- زیر پا گذاشتن قوانین اصلی، مانند ترک مدرسه یا نقض مقررات تصویب شده
- پرخاشگر بودن، مانند قلدری و خشونت با دیگران یا بی رحمی با حیوانات
- دروغ گفتن، دزدی یا آسیب رساندن عمدی به اموال دیگران
اختلال نافرمانی مقابله ای (Oppositional Defiant Disorder)
اختلال نافرمانی مقابله ای یا لجبازی (ODD) نوعی از اختلالات رفتاری در کودکان است. کودک مبتلا در برخورد و ارتباط با همسن و سالان، والدین و معلمان همواره سرپیچی و نافرمانی می کند.
رفتار مخالف یا لجبازی بخشی طبیعی از رشد کودک نوپا و نوجوان است. اما، زمانی که چنین رفتار تهاجمی، مکرر و بیش از حد شود، ممکن است به عنوان، اختلال نافرمانی مقابله ای یا لجبازی را تشخیص داده شود.
اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder)
اختلال اوتیسم (ASD)، با توجه به علائم و شدت آن به چند دسته از جمله: اختلال از هم گسیختگی کودک، اختلال فراگیر رشد، سندرم آسپِرگِر دسته بندی می شود. این اختلالات اغلب در کودکانی مشاهده می شود که در برقرای ارتباط با دیگران و درک احساسات مشکل دارند و هنگام صحبت نمی توانند ازطریق کلمات و حالت چهره با دیگران ارتباط برقرار کنند. این کودکان معمولا در یادگیری مشکل دارند. مثلا ممکن است در یک مهارت عالی ظاهر شوند و در مهارتی دیگر ناتوان باشند.
از جمله مهمترین علائم اختلال طیف اوتیسم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال حرکتی
- اختلال در تکلم
- آواز خوانی رباتیک و یکنواخت
- عدم توانایی در برقرای ارتباط
- اختلال در خواب و تغذیه
- علاقه به انجام کارهای تکراری
اختلال انفجاری متناوب (Intermittent explosive disorder)
این اختلال اغلب در کودکان بالای 6 سال تشخیص داده می شود. این اختلال مزمن است و سال ها ادامه خواهد داشت. اما با افزایش سن و مصرف دارو و روان درمانی می توان از کنترل خشونت های ناگهانی جلوگیری کرد. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال علائم زیر را نشان می دهند:
- طغیان های مکرر و بروز خشم به صورت ناگهانی که متناسب با شرایط نیست
- سخنان و اعمال خشونت آمیز
- رفتاری که باعث آسیب به اموال و آسیب به حیوانات و انسان می شود
- افزایش انرژی و تپش قلب
- لرزش
- تنگی و سفتی قفسه سینه
اختلال وسواس فکری اجباری (Obsessive-Compulsive Disorder)
اختلال وسواس فکری اجباری (OCD) از جمله اختلالات رفتاری در کودکان است که با افکار، اصرارها و اعمال مداوم، کنترل نشده و مزاحم مشخص می شود. این اختلال ممکن است از کودکی شروع شود و تا بزرگسالی ادامه یابد. علائم این اختلال از جمله موارد زیر می باشد:
- شستشو و نظافت های مداوم
- پایبندی به برنامه های دقیق
- وسواس در متقارن و منظم بودن چیزها
- شمردن و چک کردن های بیش از حد
- نگرانی بیش از حد در مورد آلودگی محیط
OCD یک اختلال آسیب زننده است که می تواند فعالیت های طبیعی کودک را بسیار دشوار کند. OCD می تواند منجر به مسائل دیگری مانند بیماری دوقطبی، افسردگی و اضطراب شود.
اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)
اختلال دوقطبی می تواند از دوران کودکی شروع شود و در بزرگسالی ادامه یابد. این یک اختلال ارثی است که اغلب به اشتباه تشخیص داده می شود یا به اشتباه به عنوان ADHD شناخته می شود. اختلال دوقطبی با نوسانات خلقی مکرر مشخص می شود که در آن کودک بین احساس سرخوشی تا افسردگی عمیق تغییر می کند,
اختلال اضطرابی (Anxiety Disorder)
اختلال اضطراب که شایع ترین نوع آن مربوط به اختلال هراس یا فوبیا است، نمایان می شود. این اختلال با دوره های شدید ترس که بدون هیچ محرکی رخ می دهد، تشخیص داده می شود. این اختلال، خواب کودک را دچار مشکل کرده و کودک را در مدرسه و موقعیت های اجتماعی دچار مشکل می کند.
چرا کودکان دچار اختلال رفتاری می شوند؟
واقعا بزرگ کردن و تربیت کودکان کاری بسیار سخت و استرس زا است، به خصوص زمانی که شروع به رفتار نادرست می کنند. شاید از خود بپرسید که چرا واقعا کودکان دچار اختلال رفتاری می شوند؟ آگاهی از این موارد می تواند به شما در رشد فرزندی سالم از نظر روانی و رحیه ایی شاد برای ساخت آینده ایی روشن، کمک کننده باشد. این اختلالات می تواند ناشی از شرایط زمینه ایی باشد و گاهی نشان دهنده اختلال رفتاری است. با ما در ادامه همراه باشید تا چند مورد از دلایل این اختلالات را بررسی کنیم:
فقدان توجه والدین: والدینی که از توجه به کودک خود سر باز می زنند و کودک را اولیت زندگی خود قرار نمی دهند و از لحاظ عاطفی و احساسی کودک را سیراب نمی کنند.
استرس یا ضربه عاطفی: درگیری های والدین و جدایی می تواند منجر به ضربه عاطفی در کودکان شود.
جنسیت: پسران بسیار بیشتر از دختران از اختلالات رفتاری رنج می برند. اما دلیل آن هنوز مشخص نیست. عوامل ژنتیکی نیز می تواند تاثیر گذار باشد.
حاملگی و تولد : حاملگی های سخت، زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد ممکن است در برخی موارد به رفتار مشکل ساز کودک در مراحل بعدی زندگی منجر شود.
زندگی خانوادگی: احتمال بروز اختلالات رفتاری در خانواده های ناکارآمد بیشتر است. مثلا در خانواده هایی که با خشونت با یکدیگر رفتار می کنند، از فقر رنج می برند، یا دچار سوء مصرف مواد هستند، کودک در معرض خطر بیشتری قرار دارد.
مشکلات یادگیری: مشکلات خواندن و نوشتن اغلب منجر به مشکلات رفتاری می شود.
ناتوانی ذهنی: احتمال ابتلا به اختلالات رفتاری در کودکان دارای ناتوانی ذهنی دو برابر بیشتر است.
رشد مغز: مطالعات نشان داده اند که مناطقی از مغز که توجه را کنترل می کنند، در کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD)، کمتر فعال هستند.
شرایط بهداشتی: شرایط بهداشتی ضعیف می تواند سلامت جسمانی و روانی کودک را تحت تاثیر قرار دهد.
درمان اختلالات رفتاری در کودکان
اگر اختلالات رفتاری در کودکان درمان نشود، کودک قطعا در بزرگسالی با مشکلات و مسائل عمده ایی روبرو خواهد شد. به طور کلی، هرچه درمان زودتر شروع شود، نتیجه بهتری خواهد داشت.
یادآوری می کنیم تشخیص این اختلالات و درمان آن بر عهده متخصص واجد شرایط مانند روانپزشک و روانشناس است و نوع درمان با توجه به اختلال و شدت آن متفاوت است. اما به صورت عمده می تواند شامل موارد زیر باشد:
آموزش والدین: والدین آموزش می بینند که چگونه با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند و آنها را مدیریت کنند.
خانواده درمانی: به کل خانواده آموزش داه می شود تا مهارت های ارتباطی را آموزش ببینند و در بهبود سلامت روان کودک نقش موثر داشته باشند.
درمان شناختی رفتاری : درمانگر به کودک کمک می کند تا رفتار و افکار خود را کنترل کند.
آموزش اجتماعی: مهارت های اجتماعی مهمی به کودک آموزش داده می شود، مانند اینکه چگونه با دیگران مکالمه داشته باشد یا با دیگران بازی کند.
مدیریت خشم: تکنیک هایی به کودک آموزش داده می شود که بتواند بر خشم و استرس خود غلبه کند.
حمایت از مشکلات مرتبط: برای مثال، کودکی که مشکل یادگیری دارد از حمایت حرفه ای بهره مند خواهد شد.
تشویق: بسیاری از کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری در مدرسه و در تعامل با دیگران شکست های مکرر را تجربه می کنند. تشویق کودک به برتری در استعدادهای خاص خود (مانند ورزش) می تواند به ایجاد عزت نفس کمک کند.
دارو: اگر کودکی دارای یک اختلال همزمان مانند ADHD یا یک بیماری روانی باشد، دارو می تواند علائم را کاهش دهد. اما داروها اختلالات رفتاری را درمان نمی کنند.
سخن پایانی
به طور خلاصه باید گفت که اکثر کودکان در برخی موارد رفتار های پرخاشگرانه و تکانشی از خود نشان میدهند. اما در مواردی که رفتار مداوم و ثابت یا خارج از هنجار سن و سطح رشد کودک باشد، ممکن است نشانه اختلال رفتاری در کودکان باشد.
با درمان زودهنگام و مناسب، خانواده ها می توانند مدیریت رفتارها را یاد بگیرند. در بسیاری از موارد، درمان دقیق و مناسب، اختلال را در طول زمان بهبود می بخشد.
صبر، همدلی و تشویق در افزایش عزت نفس کودک می تواند کمک کننده باشد. سبک و روش تربیت کودک، توجه به کودک، گوش دادن به کودک و در عین حال تعیین قوانین و مرزهای معقول نیز مفید است. اگر به هر دلیلی رفتارهای کودک شما نگران کننده و خارج از هنجارهای اجتماعی است، می توانید با کلینیک دکتر زهرا ترابی تماس حاصل فرمایید.
منابع
https://www.apa.org/topics/children/treatment-behavioral-emotional-disorders-preschoolers
https://www.medicalnewstoday.com/articles/behavioral-disorders-in-children#treatment-and-management
https://www.medicinenet.com/what_are_the_different_types_of_behavior_disorders/article.htm
https://www.indiancrestpeds.com/info-article/4-common-causes-of-behavioral-problems-in-children/