اختلالات دوقطبی نوعی بیماری روانی جدی محسوب می شوند که معمولا با تغییرات خلقی شدید و غیرعادی شناخته می شوند. اختلالاتی که بر انرژی و عملکرد فرد تاثیر می گذارد. فعالیت های روزمره فرد را مختل می کند و به روابط کاری، اجتماعی و عاطفی آسیب می زند.
همانند بیماری قلبی یا دیابت، یک بیماری بلند مدت است و فرد مبتلا باید تحت نظر و کنترل باشد. در صورت درمان، فرد مبتلا می تواند زندگی کاملا عادی و پرنشاطی داشته باشد.
دراین مقاله هدف ما تنها آگاه سازی است. برای تشخیص و درمان این بیماری حتما باید به روانپزشک مراجعه کنید. پزشک پس از بررسی و تشخیص علائم دوقطبی نوع درمان مناسب با فرد را مشخص می کند. تشخیص نادرست سبب می شود بیمار سال ها از این بیماری رنج ببرد. بنابراین انتخاب پزشک حاذق و خبره و مشاوره درست می تواند به بیمار برای بهبود و داشتن یک زندگی عادی کمک شایانی کند.
آشنایی با اختلالات دو قطبی (Bipolar Disorder)
اختلالات دوقطبی (Bipolar Disorder) زیرمجموعه ای از اختلالات روانی هستند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی حالت‌های هیجانی شدیدی را تجربه می‌کنند. مثلا به ناگهان اعتماد به نفس بالایی در خود احساس می کنند، اختلال خواب دارند، پرحرفی می کنند، تمرکز حواس ندارند و دست به فعالیت های پرمخاطره می زنند.
اختلال دوقطبی معمولاً در دوره‌های مشخصی از روزها تا هفته‌ها برای شخص رخ میدهد که به آن دوره‌های (اپیزود) خلقی می‌گویند. این اپیزودهای خلقی به دو صورت حاد به حالت شیدایی/ هیپومانیک (بسیار شاد و تحریک پذیر) یا ضعیف، به حالت افسردگی (غمگین و دپرس) طبقه‌بندی می‌شوند.
ممکن است فرد در طول هفته چندین بار این حالات را تجربه کند، البته ممکن است حالت خنثی داشته باشد. درواقع هنگامی میتوان گفت فرد دچار اختلال دوقطبی است که علائم روانپریشی از خود نشان دهد. مثلا توهم داشته باشد، یا هذیان بگویید و یا حتی افکار خود آزاری و خودکشی داشته باشد.
80 تا 90 درصد از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی افرادی هستند که یکی از افراد خانواده یا بستگان آنها مبتلا به این بیماری هستند. عوامل محیطی مانند استرس، اختلال در خواب و مواد مخدر و الکل ممکن است باعث ایجاد اپیزودهای خلقی در افراد آسیب پذیر شود. اگرچه دلایل خاص اختلال دوقطبی در مغز نامشخص است، اما پزشکان بر این باورند که عدم تعادل مواد شیمیایی مغز منجر به اختلال در فعالیت مغز می شود.
در کودکانی که یکی از والدین آنها دوقطبی است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال دوقطبی قرار دارند. این بیماری با علائمی بروز می کند که مربوط به اختلال دوقطبی نیست، مثلا با اضطراب یا اختلال خواب شروع می شود و با گذشت زمان به سمت اختلال افسردگی حاد در نوجوانی سوق پیدا می کند و با ورود به مرحله بزرگسالی (میانگین سن شروع 25 سالگی) معمولا بعد از یک دوره افسردگی همراه با یک دوره شیدایی یا هیپومانیا رخ می دهد. در واقع مشکلات خواب و اضطراب در کودکی از علائم اولیه اختلال دوقطبی می باشند.
علائم اختلالات دوقطبی چیست؟
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دو دسته از علائم را در مراحل افسردگی و شیدایی نشان می دهند.
مرحله شیدایی: در طول دوره های شیدایی، فرد علائم زیر را تجربه می کند:
- به صورت هیجانی رفتار می کند.
- بدون بررسی های لازم تصمیمات نامناسب و پرمخاطره می گیرد.
- اهمیتی برای عواقب منفی اقدامات قائل نیست یا از آن بی خبر است.
- احساس شادی مطلق که هیچ چیز (حتی اخبار بد یا رویدادهای غم انگیز) تاثیری بر فرد ندارد.
- عصبانیت ناگهانی یا تحریک پذیری شدید
- توهمات و رویاهای بلندپرواز که منطقی به نظر نمی آید.
- ممکن است فرد ادعا کند با خدا یا افراد مشهور یا شخصیت های تاریخی ارتباط دارد.
- باور به انجام کارهای ماورایی
- ناتوانی در کنترل اعمال هیجانی و رفتارهای مخاطره آمیز مانند ولخرجی بابت موارد غیرضروری، سرمایه گذاری های تجاری احمقانه، رانندگی پرخطر یا رفتار جنسی افراطی
- مشغله ذهنی با افکار غیرقابل کنترل
- ناتوانی در خواب که ممکن است باعث بیقراری و بیش فعالی شود.
- مشکل در تمرکز و ناتوانی در انجام فعالیت های عادی
- احساس ناامیدی و تحریک پذیری در اکثر اوقات روز
- گفتار سریع، پریدن از یک ایده به ایده دیگر، عدم انسجام فکری
- عزت نفس بیش از حد بالا و باورهای غیر واقعی نسبت به توانایی های خود
- رفتار های وسواسی در تمیز کردن یا مرتب کردن
- گوش دادن به یک موسیقی برای روزها
- تلاش برای تسلط یا کنترل بر مردم
مرحله افسردگی: در طول مرحله افسردگی، فرد ممکن است موارد زیر را تجربه کند:
- احساس غم یا ناامیدی شدید
- بی انگیزگی
- عدم علاقه به فعالیت هایی که زمانی از آنها لذت می برد
- از دست دادن انرژی، احساس خستگی و بی حالی
- مشکل در خوابیدن؛ زیاد خوابیدن یا اصلا نخوابیدن
- تغییر در اشتها، ناتوانی در تغذیه خوب، کاهش وزن قابل توجه بدون رژیم
- مشکل در تمرکز، به خاطر سپردن یا تصمیم گیری
- افکار خودزنی، مرگ یا خودکشی
اگر هر یک از این علائم را در فردی که می شناسید مشاهده کردید، می توانید او را تشویق کنید که با یک متخصص سلامت روان مشورت کند.
چه چیزی باعث بوجود آمدن اختلالات دوقطبی می شود؟
علت دقیق اختلال دوقطبی هنوز ناشناخته است. طبق مشاهدات، اختلال دوقطبی معمولا در دوران نوجوانی یا اوایل جوانی شروع می شود. از دلایل عمده این اختلال می توان به عدم تعادل هورمونی، ژنتیک، ضربه شدید ناشی از حادثه غم انگیز، مواد مخدر یا سوء مصرف مواد اشاره کرد. اختلال دوقطبی می تواند به سبب بیماری های دیگر مانند افسردگی حاد همراه با روان پریشی یا اسکیزوفرنی باشد.
انواع اختلالات دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی نوع اول (Bipolar I Disorder)
اختلال دوقطبی نوع دوم (Bipolar II Disorder)
اختلال اداوری خو (Cyclothymic Disorder)
اختلال دوقطبی ناشی از مواد/دارو(Substance/Medication-Induced Bipolar Disorder)
اختلال دوقطبی ناشی از بیماری های جسمانی (Bipolar and Related Disorder Due to Another Medical Condition)
اختلال دوقطبی و مرتبط مشخص دیگر(Other Specified Bipolar and Related Disorder)
اختلال دوقطبی و مرتبط نامشخص (Unspecified Bipolar and Related Disorder)
اختلال دوقطبی نوع اول
براساس DSM 5، اختلال دوقطبی نوع اول زمانی اثبات می شود که فرد یک دوره شیدایی را تجربه کند. در طول یک دوره شیدایی، افراد مبتلا به این اختلال با افزایش انرژی بسیار روبرو هستند. طوری که احساس می کنند در بالای ابرها سیر می کنند یا به شکل عجیبی تحریک‌پذیر هستند. البته اغلب افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع 1، علائم خاصی را نشان نمی دهند یعنی خنثی هستند. اما برخی نیز دوره های افسردگی یا هیپومانیک را تجربه می کنند.
علائم اختلالات دوقطبی نوع اول
اپیزود شیدایی یا دوره شیدایی دوره‌ای حداقل یک هفته‌ای است، که در آن فرد در بیشتر روزها بسیار پرخطر یا تحریک‌پذیر است، انرژی بیشتری از حد معمول دارد و حداقل سه مورد از تغییرات زیر را در رفتار خود نشان می دهد:
- کاهش نیاز به خواب (به عنوان مثال، احساس انرژی با وجود خواب بسیار کمتر از حد معمول).
- افزایش سرعت گفتار
- افکار نامنسجم غیرقابل کنترل یا تغییر سریع ایده ها یا موضوعات هنگام صحبت کردن
- حواس پرتی
- افزایش فعالیت (به عنوان مثال، بی قراری، کار بر روی چندین پروژه به طور همزمان)
- افزایش رفتار مخاطره آمیز (مانند رانندگی پرخطر، ولخرجی کردن)
برخی از افراد در دوره های شیدایی، برخی از ویژگی های روانپریشی مانند آشفتگی افکار، باورهای غلط و توهم را نیز تجربه می کنند.
این رفتارها باید برای دوستان و خانواده واضح باشد و نشان دهنده تغییر رفتار نسبت به رفتار معمول فرد باشد. علائم باید آنقدر شدید باشد که باعث اختلال در کار، یا فعالیت ها و مسئولیت های اجتماعی و خانواده شود. علائم دوره شیدایی معمولاً آنقدر شدید است که نیاز است فرد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع 1 برای درمان و جلوگیری از رفتارهای پر خطر در بیمارستان بستری شود.
علائم اختلال دوقطبی معمولاً با درمان بهبود می یابند. این بیماران حتما باید دارو مصرف کنند، با روان درمانی می توان بیمار را متقاعد کرد، که بیماری خود را بپذیرند و داروهای خود را مصرف کنند تا از حادتر شدن بیماری جلوگیری کنند.
درمان اختلالات دوقطبی نوع اول
داروهایی که به عنوان “تثبیت کننده های خلق و خو” شناخته می شوند (به عنوان مثال، لیتیوم)، رایج ترین نوع داروهای تجویز شده برای اختلال دوقطبی هستند. زیرا پزشکان معتقدند این داروها سیگنال‌های مغزی نامتعادل را اصلاح می‌کنند.
از آنجایی که اختلال دوقطبی یک بیماری مزمن است و بیماری ممکن است عود کند، توصیه می شود برای جلوگیری از عود کردن بیماری پیشگیری های لازم به عمل آید. درمان برای هر فرد متفاوت است. میزان مصرف دارو و دوز دارو را پزشک تعیین می کند. بنابراین با مصرف خودسرانه دارو یا تجویز به دیگران ممکن است موجب حادتر شدن بیماری شویم.
در برخی موارد، زمانی که دارو و روان درمانی موثر نباشد، ممکن است از درمان تشنج الکتریکی (ECT) استفاده شود. ECT شامل چندین دور جریان الکتریکی کوتاهی است، که در زمانی که بیمار تحت بیهوشی است، به پوست سر وارد می شود که منجر به تشنج کوتاه و کنترل شده می شود. پزشکان معتقدند که تشنج های ناشی از ECT مسیرهای سیگنالینگ مغز را بازسازی می کنند.
اختلالات دوقطبی نوع دوم
تشخیص اختلالات دوقطبی نوع دوم مستلزم داشتن حداقل یک دوره افسردگی حاد و حداقل یک دوره هیپومانیک است. هیپومانیا یا همان نیمه‌شیدایی شکل کمتر شدید شیدایی است. اختلال دوقطبی نوع 2 حداقل چهار روز طول می‌کشد، اما به اندازه‌ای شدید نیست که باعث اختلال قابل توجه در عملکرد یا بستری شدن در بیمارستان شود.
در بین این اپیزودها افراد به حالت معمول خود باز می‌گردند. اگر چنین حالتی را در خود دیدید در اولین فرصت برای درمان اقدام نمایید، زیرا میتواند بر روی عملکرد شما در مدرسه یا محل کار تاثیر گذار باشد. افراد مبتلا به این اختلال اغلب دارای بیماری های روانی دیگری مانند اختلال اضطراب یا اختلال مصرف مواد هستند که مورد دوم می تواند علائم افسردگی یا هیپومانیا را تشدید کند.
درمان اختلالات دوقطبی نوع دوم
درمان های دوقطبی نوع دوم مشابه درمان های دوقطبی نوع اول است: دارو درمانی و روان درمانی. بسته به علائم فرد، رایج ترین داروهای مورد استفاده، تثبیت کننده های خلق و خو و داروهای ضد افسردگی هستند. اگر علائم افسردگی شدید باشد و دارو موثر نباشد، ممکن است ECT توصیه شود، زیرا درمان در هر فرد با توجه به علائم و شدت آن متفاوت است.
از طرفی تغییر سبک زندگی می تواند به این بیماران کمک کند. اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل به خصوص افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد هستند موثر است. کنترل استرس، مدیتیشن، ورزش، خواب کافی و منظم می تواند به کاهش بروز اپیزود در این بیماران کمک کند.
اختلال اداوری خو
بر اساس DSM 5 اختلال ادواری خو که با نام سیکلوتیمیا نیز شناخته می شود، یک اختلال سلامت روان است که بر خلق و خوی فرد تأثیر می گذارد و علت آن نامشخص است. معمولا علت این اختلال را ارثی بیان می کنند.
افراد مبتلا به این عارضه نوسانات خلقی بین اوج و فرود را تجربه می کنند. شدت این نوسانات به اندازه شدت نوسانات اختلال دوقطبی نوع اول و دوم نیست، اما به اندازه اختلال هیپومانیا و افسردگی می باشد، یعنی در حدی که می تواند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قراردهد.
فراوانی نوسانات خلقی در اختلال ادواری خو بیشتر از اختلال دوقطبی است. ممکن است هیچ دوره‌ای از خلق و خوی پایدار بین اپیزودها وجود نداشته باشد و دوره‌های خلق پایدار کمتر از دو ماه طول بکشد. اختلال ادواری خو معمولاً در اوایل زندگی شروع می شود و با درمان قابل کنترل است.
علائم افسردگی برای کودکان و نوجوانان حداقل یک سال یا دو سال ادامه خواهد داشت. کمتر از نیمی از افراد مبتلا به این بیماری به اختلال دوقطبی مبتلا می شوند. این اختلال ممکن است مانند یک بیماری مزمن تا آخر عمر همراه بیمار باشد اما در بعضی موارد نیز با گذشت زمان این اختلال از بین می رود.
افراد مبتلا به اختلال ادواری خو معمولاً نسبت به رویدادها یا محرک های خارجی واکنش های شدید نشان می دهند. مثلا می توانند نسبت به کسب موفقیت یا مصرف مواد و الکل، شادی و ذوق بیش از حد از خود بروز دهند.
از طرفی در مقابله با مسائلی چون شکست در یک رابطه، شروع زمستان، موقعیت های استرس زا مثل پذیرایی از مهمان و غیره، بیش از حد منفی و بدبین و افسرده شوند.
اختلالات دوقطبی ناشی از مواد/دارو
اختلال دوقطبی ناشی از مواد/دارو یک دوره افسردگی است که مستقیما بر اثر مصرف یک ماده یا دارو ایجاد می شود. اینکه آیا فرد دچار اختلال دوقطبی ناشی از مواد/ دارو شده است بستگی به شرایط فردی شخصی و سابقه سلامت روان و همچنین ماهیت ماده یا داروی مصرفی دارد. تغییرات خلقی در این اختلال باید واضح و مداوم باشد تا در این دسته قرار بگیرد. این علائم باید در طول مصرف مواد/دارو یا بزودی پس از ترک آن مشاهده شود.
ازعلائم شایع اختلال دوقطبی ناشی از مواد/دارو می توان به علائم زیر اشاره کرد:
- عزت نفس بالا
- کم خوابی
- پرحرفی، عدم انسجام فکری
- کاهش توانایی تمرکز
- رفتارهای پرخطر، درگیر شدن
- افراط در خرید، روابط جنسی، یا مصرف مواد
- احساس غم، ناامیدی یا پوچی
- کاهش علاقه یا لذت به همه فعالیت ها
- کاهش یا افزایش قابل توجه وزن در مدت زمان کوتاه
- زیاد یا کم خوابیدن
- خستگی یا از دست دادن انرژی
اختلالات دوقطبی ناشی از بیماری های جسمانی
گاهی بر اثر ابتلا به بیماری های دیگر از جمله کوشینگ، سکته مغزی و آسیب های مغزی تروماتیک فرد دچار رفتارهای غیرعادی و تنش زا و تحریک پذیر می شود.
در این اختلال فعالیت یا انرژی بیمار به صورت غیر طبیعی افزایش پیدا می کند. این اختلال دوقطبی مرتبط به یک وضعیت پزشکی دیگر است که خلق و خوی بیمار را به صورت ناخوشایندی تغییر می دهد. این اختلال به ویژه در افراد مبتلا به کوشینگ، پس از درمان یا بهبودی هیپومانیا/ شیدایی عود نمی کند.
اختلالات دوقطبی و مرتبط مشخص دیگر
بر اساس DSM-5 اختلال دوقطبی و مرتبط مشخص دیگر برای افرادی درنظر گرفته می شود که دارای علائم مشخص یک اختلال دوقطبی هستند، اما معیارهای کامل هیچ یک را برآورده نمی کنند. مثلا فرد برخی از علائم اختلال دوقطبی I، دوقطبی II، اختلال ادواری خو را دارد، اما تمام معیارهای استاندارد با این اختلالات را ندارد.
در این موقعیت متخصص بالینی برای اینکه نشان دهد علائم تشخیص داده شده مربوط به هیچ یک از اختلالات دوقطبی دیگر نمی باشد، آن را در دسته اختلال دو قطبی مشخص دیگر قرار می دهد.
اختلالات دوقطبی و مرتبط نامشخص دیگر
اختلال دوقطبی و مرتبط نامشخص دیگر از جمله اختلالاتی است که باعث ناراحتی یا اختلال بالینی قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم می‌شوند. اما معیارهای کامل هیچ دسته‌ای را که قبلاً ذکر شد، ندارند.
این اختلالات نباید بر اثرات فیزیولوژیکی یک ماده یا وضعیت پزشکی عمومی باشد. مثلا فرد معیارهای کامل مانیا یا هیپومانیا را دارد و حداقل 3 مورد از علائم یا نشانه‌های زیر را دارند: خلق افسرده، بی‌هدفی، عقب ماندگی روانی حرکتی، خستگی، احساس گناه بیش از حد، یا افکار مکرر مرگ.
یا معیارهای کامل یک دوره افسردگی حاد را دارد و حداقل 3 مورد از علائم و نشانه های زیر را دارند: بزرگ‌نمایی، پرحرفی، فرار از ایده‌ها، افزایش فعالیت، زیاده‌روی در فعالیت‌هایی که پیامدهای دردناک دارند، کاهش نیاز به خواب. این علائم مختلف باید در طولانی مدت دیده شوند.
بیماری هایی که ممکن است با اختلالات دوقطبی همراه باشند
در برخی موارد، اختلال دوقطبی می تواند با سایر اختلالات مانند اسکیزوفرنی یا افسردگی شدید همراه باشد. همچنین، فرد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به تیروئید، دیابت یا برخی بیماری های فیزیولوژیکی دیگر باشد.
اختلال دوقطبی چگونه تشخیص داده می شود؟
اختلال دوقطبی به دلیل شباهت علائم، اغلب با اسکیزوفرنی یا افسردگی اشتباه گرفته می شود. افزایش خلق و خوی غیر طبیعی (شیدایی یا هیپومانیا) غالب ترین علامت اختلال دوقطبی است.
روانشناسان برای تشخیص درست این بیماری از فرد آزمایشات گوناگونی می گیرند وعلائمی که ممکن است، بخاطر مشکلات زمینه ایی دیگر بروز کرده باشد را در نظر می گیرند.
ممکن است روانشناس از فرد بخواهد از فعالیت های روزانه خود، میزان خواب و تغییرات خلقی و دیگر جزئیات فعالیت های روزانه خود گزارش تهیه کند. روانشناس احساسات و عواطف فرد را ارزیابی می کند.
شاید لازم باشد با اعضای خانواده در خصوص وضعیت فرد صحبت کند و اطلاعات کافی را جمع آوری کند. در نهایت با گرفتن یک تست شخصیت می تواند شدت اختلال را تجزیه و تحلیل کند.
مراقبت از فرد مبتلا به اختلالات دوقطبی
اگر فردی مبتلا به اختلال دوقطبی را می شناسید، او را تشویق کنید که با یک متخصص سلامت روان مشورت کند و تحت درمان قرار گیرد. ممکن است فرد تمایلی به پذیرش مشکل نداشته باشد. در چنین شرایطی، ممکن است مجبور شوید ابتدا با پزشک ملاقات کنید و سپس فرد را همراه خود ببرید.
- سعی کنید هنگام برقراری ارتباط با آنها آرام و خونسرد باشید. آرامش شما می تواند تأثیر مثبتی بر فرد بگذارد.
- فرد را تشویق کنید تا برنامه ریزی روزانه داشته باشد و کارهای روزانه خود را منظم کند. این کار به کنترل علائم کمک می کند.
- عوامل استرس زا را شناسایی کرده و سعی کنید به فرد کمک کنید تا از آنها اجتناب کند. برای مثال، غذا خوردن یا خواب نامنظم، یا دسترسی آسان به پول.
- پس از یک دوره دوقطبی، فرد ممکن است در مورد رفتار نامناسب یا پرخطر مرتبط با بیماری خود احساس شرم و گناه کند. سعی کنید آنها را آرام کنید و به آنها توضیح دهید که چنین رفتاری ناشی از شرایط است نه یک عمل ارادی.
- به فرد اطمینان دهید که با درمان منظم، می تواند بهتر شود و زندگی عادی داشته باشد.
- اگر علائمی از خوآزاری یا خودکشی در فرد دید فورا آن را به پزشک گزارش دهید.
