روانشناسی تاریک (Dark Psychology) راه هایی برای دستکاری روانی و کنترل ذهن است. در حالی که روانشناسی بر روی رفتار انسان مطالعه دارد و در افکار، اعمال و تعاملات ما نقش اساسی ایفا می کند، اصطلاح روانشناسی تاریک پدیده ای است که افرادی سودجو برای رسیدن به اهداف خود، دست به قربانی کردن اشخاص دیگر می زنند.
گاهی افرادی برای رسیدن به خواسته خود دست به فریب یا برانگیختن عواطف ما می زنند. این افراد حتی ممکن است یکی از اطرافیان ما باشند که بدون داشتن آگاهی در زمینه روانشناسی تاریک، موفق می شوند با طعمه قرار دادن ما به اهداف خود برسند.
در این مقاله با بررسی این موارد قصد داریم به خودآگاهی برسیم تا در مواجهه با این افراد و موقعیت ها بتوانیم رفتار و احساسات خود را مدیریت کرده و در دام آنها گرفتار نشویم.
روانشناسی تاریک (Dark Psychology) چیست؟
روانشناسی تاریک یا دارک به مطالعه اصول و رفتارهایی می پردازد که اشخاص با استفاده از روش هایی مانند کنترل ذهن دیگران، متقاعد ساختن و حتی با اجبار برای رسیدن به منافع خود استفاده می کنند. به زبان ساده تر فرد سعی دارد با روش های غیر مستقیم و فریب آمیز و با استفاده از نفوذ در عواطف انسانی و سوء استفاده از ضعف های افراد به صورت نامحسوس آنها را ترغیب یا وادار به کاری کند که در حالت معمول انجام نمی دهند.
گاهی این رفتارها بر خلاف اخلاق و ارزش های انسانی و اجتماعی تلقی می شود. این رفتارها ممکن است در سطوح پایین تر نمایان شوند مانند آنچه در معاملات و تجارت ها صورت می گیرد و یا ممکن است در سطوحی بالاتر و آسیب زننده تر باشند مانند ترغیب یا اجبار فرد به خودکشی یا دیگرکشی که می تواند به قیمت زندگی فرد قربانی تمام شود.
در حالی که روانشناسی تاریک عمدتا برای رسیدن به اهداف پلید بکار گرفته می شود، اما برخی از تکنیک های روانشناسی تاریک در جنبه مثبت آن توسط درمانگر ها برای بهبود وضعیت بیمار استفاده می شود.
متاسفانه وسعت استفاده از روانشناسی تاریک در زندگی گسترده است و ممکن است افرادی برای رسیدن به منافع خود از آن استفاده کنند. هیچ یک از ما نمی خواهیم قربانی تکنیک های فریبنده روانشناسی تاریک باشیم. اما اغلب این اتفاق در زندگی عادی و روزمره مان صورت می پذیرد. عدم آگاهی و هیجانات کنترل نشده از عمده ترین عواملی است که فرد را دچار آسیب های ناشی از روانشناسی تاریک می کند. برای درک بهتر مفهوم، اجازه دهید چند نمونه از این تکنیک ها را بررسی کنیم.
تکنیک های روانشناسی تاریک و روش های مقابله
- تکنیک های تاثیرگذاری در مذاکره: در این رویکرد، افراد از تکنیک هایی برای پیروزی در مذاکرات استفاده می کنند. این ممکن است شامل استفاده از تاکتیک های احساسی، اطلاعات نادرست یا فریب استراتژیک برای رسیدن به اهداف خود باشد.
به عنوان مثال، فروشنده خودرویی را تصور کنید که به دروغ ادعا می کند که خریدار دیگری به همان وسیله نقلیه مورد نظر شما علاقه مند است و شما را برای تصمیم گیری سریع، تحت فشار قرار می دهد.
استراتژی اجتناب: هنگام مواجهه با تاکتیک های مذاکره دستکاری، خونسرد بمانید. در تصمیم گیری عجله نکنید. وقت خود را برای ارزیابی وضعیت، جمع آوری اطلاعات و مشورت با اشخاص مورد اعتماد صرف کنید. این رویکرد باعث کاهش اثربخشی این تکنیک می شود.
- ایجاد حس گناه و القاء حس همدردی: در این ترفند از “بازی همدردی” برای ایجاد احساس گناه در افراد استفاده می شود. شخص سواستفاده گر در این تکنیک از احساسات برای رسیدن به اهداف خود بهره برداری می کند.
بعنوان مثال شخصی با احساسات شما بازی می‌کند و باعث می‌شود شما را مسئول ناراحتی‌اش جلوه دهد. شما برای کسب رضایت او حاضر می شوید خواسته‌هایش را انجام دهید.
استراتژی اجتناب: زمانی که کسی سعی دارد در شما حس گناه بوجود آورد، موقعیت را تشخیص دهید. قبل از تسلیم شدن در برابر حس گناه، در نظر بگیرید که آیا واقعاً مسئولیت آن را بر عهده دارید یا خیر. مرزها و تصمیمات خود را قاطعانه در نظر بگیرید و مطمعن شوید که عوامل عاطفی، شما را تحت تأثیر قرار نمی دهد.
- اغراق کردن در یاری و کمک: در این تکنیک، اشخاص در کمک ها و لطف های خود به دیگران اغراق می کنند. این امر باعث می شود رد درخواست برای شخص مقابل دشوار باشد. به عنوان مثال، یکی از همکاران ممکن است هر لطف کوچکی را که در حق شما انجام داده است را به شما یادآوری کند و باعث شود که شما در ازای آن احساس وظیفه بیشتری انجام دهید.
استراتژی اجتناب: وقتی کسی مدام لطف یا کمک هایش را به شما یادآوری می کند محتاط باشید. حس انصاف را در تعاملات خود حفظ کنید. خود را موظف به جبران بیش از حد لطف یا کمک دیگران نکنید. مودبانه درخواست های بیش از حد را در صورت غیر منطقی بودن رد کنید.
از روانشناسی دارک در چه حوزه هایی استفاده می شود؟
- در تجارت و فروش
رایج ترین استفاده از روانشناسی تاریک در تجارت و فروش می باشد. قطعا این جمله را شنیده اید که می گویند:”گول تبلیغات را نخورید”. زیرا حوزه تبلیغات و بازاریابی از عمده ترین حوزه های بکارگیری تکنیک های روانشناسی تاریک است. معمولا در تبلیغات، فروشنده با تمرکز بر روی نیاز شما و متقاعد کردن شما محصول خود را که ارزش واقعی ندارد به شما می فروشد و پس از نارضایتی شما سلب تعهد کرده و شما را مقصر در استفاده نادرست از محصول می داند.
- در تعاملات اجتماعی
انسان به عنوان یک موجود اجتماعی روزانه با افراد مختلفی در سطح جامعه ارتباط برقرار می کند. افراد مضر در این روابط سعی دارند با استفاده از روانشناسی تاریک به دیگران احساس گناه، سرکوب و ضعف داده و روحیه آنها را تخریب نمایند.
این افراد معمولا دچار خودشیفتگی هستند و با تخریب روحیه دیگران سعی بر این دارند که خود را از دیگران برتر و پرقدرت تر نشان دهند. این رفتار معمولا در بین تجار برای تخریب روحیه دیگران و بدست گرفتن بازار دیده می شود. در موردی دیگر فرد مخرب برعکس آنچه در مورد قبل اتفاق می افتد با تعریف و تمجید های بیش از حد سعی در کنترل ذهن و احساسات فرد مقابل دارد.
- در روابط عاشقانه
ترفندهای تاریک روانشناسی برای عشق، یک جنبه فریبنده از رفتار انسان است و می تواند تأثیر عمیقی بر روابط عاشقانه داشته باشد. فرد سمی با بکارگیری تکنیک های روانشناسی تاریک نه به دنبال عاشقی کردن بلکه به دنبال سواستفاده برای رسیدن به اهداف خود می باشد. این افراد معمولا با استفاده از تکنیک هایی که در زیر اشاره می کنیم سعی در اغوا کردن فرد قربانی دارند:
- عشوه گری: فرد با حرکات و عشوه گری، ژست ها و الگوهای گفتاری و زبان بدن سعی در دلبری و ایجاد شور و شعفی که شما از یک رابطه نیاز دارید را به شما القا می کند.
- بمباران عاطفی: در این مورد فرد با تعریف و تمجید های فراوان و محبت بیش از حد باعث می شود فرد قربانی را تحت تاثیر قرار دهد تا به منافع خود دست یابد.
- کاهش عزت نفس: این تکنیک کمی جای بحث دارد. فرد سمی علاوه بر تعریف و تمجیدهای پشت سرهم گاها با توهین باعث کاهش عزت نفس فرد قربانی می شود.
- انزوا: جداکردن نامحسوس فرد مقابل از دوستان و خانواده با ایجاد حس وابستگی به خود.
- کمرنگ بودن: در این روش فرد سمی با کم توجهی، ارزش فرد را پایین آورده و طرف مقابل را برای حس ارزشمند بودن وادار به رفتارهایی می کند که به منافع خود برسد.
باید توجه داشت با دیدن رفتارهایی از این دست در روابط خود محتاطانه رفتار کرده و از درگیری های عاطفی که عوارضی جبران ناپذیر دارند اجتناب کنید. آسیب هایی که روانشناسی تاریک در روابط عاشقانه دارد بسیار شدید تر از انواع دیگر آسیب ها می باشد، زیرا مستقیما با احساسات انسانی سروکار دارد.
- در سیاست
سیاست اصلی ترین حوزه بکارگیری روانشناسی تاریک می باشد. رهبران با استفاده از ترفند هایی چون ایجاد ترس در بین مردم، ایجاد تفرقه، ساختن دشمن فرضی و شستشوی مغزی، اذهان و عواطف مردم را کنترل می کنند. آنها با استفاده از رسانه ها، خود را مثبت نشان داده و مردم را به گونه ایی فریبنده وادار به حمایت و پشتیبانی از منافعشان می کنند.
کاربردهای مثبت روانشناسی تاریک
درمان و کمک به افراد با مشکلات روانی: برخی از این تکنیک ها برای تغییر الگوهای رفتاری منفی یا ایجاد تغییر مثبت در باورهای شخصیتی بیماران توسط رواندرمانگر استفاده می‌شود.
مبارزه با جرم و جنایت: برای مبارزه با جرم و جنایت می توان از روانشناسی تاریک بهره گرفت. بررسی الگوهای رفتاری جنایتکاران، تحلیل عوامل بوجود آورنده جنایت ها و اعمال استراتژی‌های تعیین‌شده به منظور پیشگیری از جرم و جنایت از جمله کاربردهای این حوزه است.
آشنایی با سه گانه تاریک: انواع ویژگی های شخصیتی در روانشناسی تاریک
ویژگی ها و صفات شخصیتی افرادی که از روانشناسی تاریک برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند اغلب خود شیفته بودن است، این افراد تمایلی با همدردی با دیگران ندارند و اغلب سنگدل هستند.
خودشیفتگی یا نارسیسم (Narcissim)
خودشیفتگی در واقع یک نوع اختلال شخصیتی است که فرد خود را برتر از دیگران می بیند و اگر به سطوح ناسالم برسد می تواند آزار دهنده و در مواردی خطرناک باشد.
ماکیاولیسم (Machiavellianism)
ویژگی های مرتبط با ماکیاولیسم شامل، منفعت طلبی شخصی و فقدان احساسات و اخلاق است.
روان‌پریشی (Psychopathy)
ویژگی‌های شخصیتی مرتبط با روان‌پریشی یا سایکوپاتی شامل فقدان همدلی یا پشیمانی، رفتارهای ضداجتماعی و فراری بودن است. باید به این نکته توجه کرد که ویژگی‌های روان‌پریشی، با خشونت جنایی متفاوت است.
چه عواملی در شکل گیری شخصیت سه گانه تاریک نقش دارند؟
تحقیقات نشان میدهد که هر سه ویژگی سه‌گانه شخصیت تاریک از ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی سرچشمه می‌گیرند. انسان با پتانسیل گرایش به ویژگی خودشیفتگی، روان پریشی و ماکیاولیسم متولد می شود، اما محیط و خانواده می توانند از رشد این ویژگی ها حمایت کنند یا آن ها را سرکوب نمایند.
به عنوان مثال، کودکانی که توسط والدینشان بسیار کم یا بیش از حد مورد تحسین قرار می گیرند، ممکن است به رفتارهای خودشیفتگی تمایل پیدا کنند. بدرفتاری والدین با کودک ممکن است به ماکیاولیسم کمک کند. در نهایت والدین تنبیه گرا و روش های فرزند پروری اشتباه می تواند منجر به روان پریشی فرد شود.
علاوه بر این موارد عوامل بسیار دیگری وجود دارند که منجر به شکل گیری این شخصیت در افراد می شوند. مانند غفلت عاطفی در دوران کودکی و دیگر اقدامات اشتباه والدین بر شکل گیری شخصیت فرد تاثیر گذار است.
چگونه با افرادی که دارای شخصیت تاریک هستند رفتار کنیم؟
بهترین راه این است که از این افراد فاصله بگیرید. این افراد به ندرت تغییر می‌کنند. از هر خطری از جانب این افراد آگاه باشید و هنگام مراوده با آن ها مراقب باشید. شاید گاهی روابط به درگیری های قانونی منجر شود که نتیجه رضایت بخشی نخواهد داشت.
اعتماد نکنید: هرگز به آنچه که یک فرد با ویژگی تاریک به شما می گوید اعتماد نکنید. آنها فقط چیزی را می گویند که فکر می کنند شما می خواهید بشنوید. هدف آنها فریب دادن شماست.
اجازه ندهید آنها شما را تحریک کنند: به رفتار آنها واکنش نشان ندهید. آنها از واکنش های شما استفاده کرده و نقطه ضعف های شما را کشف می کنند و از همان سمت شما را مورد آزار و اذیت قرار می دهند.
حد و مرزها را تعیین کنید: در هر رابطه ایی باید حد و مرز مشخص باشد. در برخورد با این اشخاص نیز تعیین حد و مرزها امری ضروری است. این افراد وجدان ندارند. آنها تمام تلاش خود را می کنند تا شما را بازیچه قرار دهند، بنابراین تعیین مرزها بسیار مهم است.
احساسات درونی خود را با آنها در میان نگذارید: هر چه این شخصیت اطلاعات بیشتری در مورد شما جمع آوری کند، آسیب بیشتری می تواند وارد کند. افکار و احساسات خود را برای خود نگه دارید، به خصوص اگر این شخص از همکاران شما باشد.
سخن پایانی
روانشناسی تاریک شاخه ای رسمی و شناخته شده از انواع روانشناسی نیست. اما تأثیر آن غیرقابل انکار، عمیق و گسترده است. اشخاصی ممکن است از روی عمد و یا حتی با عدم آگاهی بوسیله تکنیک های روانی برای دستیابی به اهداف خود از اشخاص دیگر سوء استفاده کنند. درک این تکنیک ها می تواند به افراد کمک کند تا این موقعیت ها را شناسایی کرده و از خود در برابر افراد سودجو محافظت کنند.
