اختلال خوردن در روانشناسی به چه معناست؟
اختلال خوردن (Eating Disorder) انتخاب سبک تغذیه شما نیست، در واقع این اختلال نوعی از اختلالات روانی است که می تواند خطرناک و کشنده باشد. اختلالات خوردن اغلب وسواس فکری در مورد غذا، نگرانی نسبت به وزن یا اندام فرد است که اغلب با اضطراب در مورد خوردن یا عواقب خوردن برخی غذاها تعریف می شود.
در این اختلال فرد نسبت به غذا و خوردن، احساس خوشایندی ندارد و رفتارهای غیرعادی از خود بروز می دهد. این رفتارها می تواند بسیار جدی باشد و بر عملکرد فیزیکی، روانی و اجتماعی فرد تاثیر بگذارد. از جمله این اختلالات می توان به پرخوری عصبی و بی اشتهایی عصبی اشاره کرد. هرچند این اختلالات می تواند در هر سنی و هر جنسیتی رخ دهد، اما معمولا در جوانی و نوجوانی ایجاد می شود. این اختلال می تواند به جسم و سلامت فرد آسیب وارد کند. بنابراین درمان این اختلال حائز اهمیت است.
علائم اختلال خوردن
با توجه به نوع اختلال، علائم متفاوتی را می توان مشاهده کرد. از جمله شایع ترین این علائم، بی اشتهایی، پرخوری عصبی و اختلال پرخوری است. در ادامه مقاله به مطالعه انواع رایج اختلال خوردن می پردازیم.
6 نوع رایج اختلالات خوردن
1. بی اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)
بی اشتهایی عصبی یک اختلال روانی است که فرد بدلیل ترس شدید از افزایش وزن، از غذا خوردن تا حد سوء تغذیه اجتناب می کند. افراد مبتلا به این اختلال وسواس شدیدی نسبت به وزن و سایز بدن خود دارند. این افراد دچار کمبود وزن می شوند که منجر به عوارض جسمی و روانی شدید می شود و می تواند زندگی آنها را به خطر بیاندازد. بی اشتهایی می تواند ناشی از دیگر مشکلات سلامت روان مانند اختلال افسردگی، اختلال اضطراب و عدم اعتماد به نفس باشد.
دو نوع فرعی از بی اشتهایی عصبی وجود دارد:
- محدودیت غذایی: که در آن فرد با رژیم غذایی، روزه گرفتن یا ورزش بیش از حد وزن کم می کند.
- نوع پرخوری و پاکسازی: که در آن فرد پرخوری می کند و سپس معده خود را با بالا آوردن یا استفاده نادرست از ملین پاکسازی میکند.
بعد از اختلال مصرف مواد مخدر، بی اشتهایی عصبی بالاترین مرگ و میر را در بین اختلالات روانی دارد. این اختلال می تواند در گذشت زمان آسیب های جدی به بدن وارد کند از جمله:
- قطع دوره قاعدگی
- سرگیجه یا غش در اثر کم آبی بدن
- مو یا ناخن شکننده
- عدم تحمل سرما
- ضعف و تحلیل عضلانی
- سوزش سر دل و رفلاکس (در کسانی که استفراغ می کنند)
- یبوست شدید، نفخ و سیری بعد از غذا
- شکستگی های استرسی ناشی از ورزش اجباری و همچنین از دست دادن استخوان که منجر به استئوپنی یا پوکی استخوان (نازک شدن استخوان ها) می شود.
- افسردگی، تحریک پذیری، اضطراب، عدم تمرکز و خستگی
این آسیب ها می تواند زندگی فرد را به مخاطره بیاندازد و عوارضی مانند تپش قلب به خصوص در بیمارانی که استفراغ می کنند یا از ملین ها استفاده می کنند داشته باشد و مشکلات کلیوی یا تشنج ایجاد کند.
2. پرخوری عصبی (Bulimia Nervosa)
پرخوری عصبی یک اختلال روانی است که فرد مقدار زیادی غذا را در مدت کوتاهی بدون آنکه بر خوردن خود کنترل داشته باشد می خورد. فرد در این اختلال معمولا به صورت مخفیانه و پنهانی غذا می خورد و معمولا با احساس شرم و خجالت همراه است. پرخوری در این اختلال به صورت افراطی است و ممکن است فرد تا حد تهوع و ناراحتی غذا بخورد.
با شنیدن پرخوری احتمالا افراد چاق به ذهنتان خطور می کنند، اما اینگونه نیست. افراد مبتلا به پرخوری عصبی ممکن است اصلا چاق نباشند و برعکس حتی لاغر یا با اندامی نرمال باشند. اما اگر وزن آنها بیش از حد کم باشد می توان گفت دارای بی اشتهایی عصبی هستند نه پرخوری.
از علائم نشان دهنده پرخوری عصبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رفت و آمد های مکرر به دستشویی بعد از مصرف غذا
- کم یا ناپدید شدن غذاها
- گلودرد مزمن
- تورم غدد بزاقی
- پوسیدگی دندان ها بر اثر اسید معده
- سوزش سر دل و رفلاکس معده به مری
- مصرف نادرست ملین یا قرص لاغری
- اسهال مکرر بدون دلیل
- احساس سرگیجه یا غش به دلیل رفتارهای پاکسازی بیش از حد که منجر به کم آبی بدن می شود.
پرخوری عصبی می تواند منجر به عوارض نادر اما کشنده از جمله پارگی مری، پارگی معده و آریتمی های خطرناک قلبی شود. افراد مبتلا به این اختلال باید حتما برای درمان به پزشک مراجعه کنند.
3. اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder)
اختلال پرخوری، مانند اختلال پرخوری عصبی است با این تفاوت که افراد مبتلا به این اختلال به طور منظم از رفتارهای جبرانی برای خلاص شدن از شر غذا با رفتارهای غیر عادی مانند بالا آوردن اجباری، روزه گرفتن، ورزش یا استفاده خودسرانه ملین استفاده نمی کند. اختلال پرخوری می تواند منجر به عوارض جدی سلامتی از جمله چاقی، دیابت، فشار خون بالا و بیماری های قلبی و عروقی شود. برای تشخیص اختلال پرخوری، این رفتارها باید یک بار در هفته به مدت سه ماه تکرار شود. از جمله علائم این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سریعتر از حد معمول غذا خوردن
- خوردن بیش از حد همراه با سیری ناراحت کننده
- در حالت سیری غذا خوردن
- پنهانی و یا در خلوت غذا خوردن به دلیل احساس شرم
- احساس انزجار از خود، افسرده شدن یا احساس گناه پس از پرخوری.
اگر به این اختلال مبتلا هستید نگران نباشید، این اختلال با مشاوره های درست روانشناسی قابل درمان است.
4. اختلال خوردن محدودکننده یا اجتنابی (Avoidant Restrictive Food Intake Disorder)
منظور از اختلال خوردن محدود کننده یا اجتنابی (ARFID) چیست؟ هنگامی که فرد به غذا خوردن علاقه ایی ندارد یا به دلیل احساس ناخوشایند به شکل و رنگ و بوی غذا از خوردن آن اجتناب می کند این اختلال بوجود می آید. این اختلال شامل اضطراب یا نگرانی در مورد عواقب خوردن، مانند ترس از خفگی به دلیل داشتن خاطره ای بد از خفگی یا حالت تهوع، استفراغ، یبوست یا واکنش آلرژیک می باشد. از علائم این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش وزن قابل توجه (نرسیدن به وزن ایده آل در کودکان).
- سوء تغذیه
- تکیه بر مکمل ها برای تامین مواد مورد نیاز بدن
- تداخل در عملکرد اجتماعی (مانند ناتوانی در غذا خوردن با دیگران)
این اختلال ممکن است در هر سنی ایجاد شود اما اغلب در دوران نوزادی یا اوایل کودکی ایجاد می شود و ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه یابد و خانواده های این افراد را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
5. پیکا (Pica)
پیکا یک اختلال خوردن است که فرد در آن تمایل به خوردن موادی دارد که غذا نیستند و ارزش غذایی ندارند. این رفتار حداقل به مدت یک ماه طول می کشد و شدت آن قابل توجه است. موادی چون کاغذ، تراشه های رنگ، صابون، پارچه، مو، ریسمان، گچ، فلز، سنگریزه، زغال چوب یا زغال سنگ یا خاک رس می تواند باشد.
افراد مبتلا به پیکا معمولا نسبت به غذا بیزاری ندارند. این بیماری ممکن است در کودکی نوجوانی یا بزرگسالی شروع شود. البته کودکان زیر دو سال در این دسته قرار نمی گیرند. زیرا قرار دادن اشیاء کوچک در دهان آنها بخشی از رشد طبیعی کودک محسوب می شود.
افراد مبتلا به پیکا در معرض خطر انسداد روده یا اثرات سمی مواد مصرف شده (مانند سرب در تراشه های رنگ) قرار دارند. بنابراین درمان این اختلال بسیار ضروری است.
6. اختلال نشخواری (Rumination Disorder)
اختلال نشخواری، اختلالی است که فرد به صورت ارادی غذای جویده شده را بیرون می ریزد و دوباره آن را می بلعد. این اختلال می تواند در دوران نوزادی، کودکی و نوجوانی یا در بزرگسالی رخ دهد.
این رفتار با تکرار به مدت حداقل یک ماه تشخیص داده می شود. البته این رفتار نباید به دلیل مشکلات گوارشی یا پزشکی باشد. این اختلال در سایر اختلالات روانی مانند (ناتوانی ذهنی) نیز دیده می شود، اما باید درجه آن آنقدر شدید باشد که مورد توجه قرار بگیرد.
اختلالات خوردن دیگر
علاوه بر شش اختلال خوردن ذکر شده در بالا، برخی اختلالات خوردن نیز وجود دارند که کمتر شناخته شده اند و یا کمتر رایج هستند از جمله:
اختلال پاکسازی (Purging disorder):
افراد مبتلا به اختلال پاکسازی اغلب سعی می کنند از رفتارهای پاکسازی مانند استفراغ، ملین ها، دیورتیک ها یا ورزش بیش از حد برای کنترل وزن یا اندام خود استفاده کنند، در حالیکه پرخوری نمی کنند.
سندرم شب خوری (Night eating syndrome):
افراد مبتلا به این سندرم اغلب در شب، معمولا پس از بیدار شدن از خواب، بیش از حد غذا می خورند.
سایر اختلالات تغذیه یا خوردن مشخص شده (Other specified feeding or eating disorders)
این اختلال شامل هر شرایط دیگری است که علائمی مشابه علائم اختلال خوردن داشته باشد اما با هیچ یک از اختلالات بالا مطابقت ندارد.
افرادی که وسواس زیادی بر تغذیه سالم دارند که به اصطلاح به ارتورکسیا (Orthorexia) مبتلا هستند. این افراد با دقت برچسب مواد غذایی را چک می کنند و از ترس ناسالم بودن برخی مواد غذایی آنها را حذف می کنند که منجر به سوء تغذیه، کاهش شدید وزن و مشکل غذا نخوردن در بیرون از خانه و ایجاد ناراحتی های عاطفی نیز می شوند.
افراد مبتلا به ارتورکسیا خیلی نگران وزن خود نیستند اما به رژیم غذایی سالم اهمیت افراطی می دهند.
چه عواملی سبب اختلالات خوردن می شود؟
عوامل مختلفی می تواند در ایجاد اختلالات خوردن نقش داشته باشند. عواملی چون ژنتیک می تواند در بروز این اختلال دخیل باشد. افرادی که خواهر یا برادر یا والدین آنها اختلال خوردن دارند بیشتر در معرض ابتلا به اختلال خوردن هستند.
علاوه بر این ویژگی های شخصیتی نیز می توانند از عوامل اختلال خوردن محسوب شوند به ویژه افرادی که روان رنجوری دارند، کمال گرا هستند و رفتارهای تکانشگری دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند.
سایر عوامل می تواند شامل ترجیحات فردی یا اجتماعی باشد. البته رسانه ها در ترویج ایده آل ها از جمله لاغری نقش بسزایی دارند.
طبق نظریه کارشناسان، تفاوت در ساختار مغز و میزان سطح مواد شیمیایی سروتونین و دوپامین نیز ممکن است از دلایل ایجاد اختلال خوردن باشد.
آیا شما مبتلا به اختلال خوردن هستید؟
اگر هریک از علائم و نشانه هایی را که در اختلالات خوردن عنوان کردیم را در خود مشاهده می کنید، بهتر است زودتر برای درمان اقدام کنید تا زودتر به بهبودی برسید. ممکن است همه این علائم را یکجا نداشته باشید و برخی از آنها در شما وجود داشته باشد.
اگر در هر صورت شاهد رفتارهایی وسواس گونه نسبت به غذا خوردن یا کاهش وزن و رژیم غذایی خود بودید و از خوردن غذاهای خاص امتناع می کنید، یا با غذا خوردن در جمع مشکل دارید و نسبت به اندام و شکل ظاهریتان نگران هستید و مدام خود را در آینه چک می کنید و دچار نوسانات خلقی شدید شده اید، ممکن است به اختلالات خوردن گرفتار شده باشید.
در هر صورت برای تشخیص دقیق بهتر است به روانشناس مراجعه کنید.
چگونه اختلالات خوردن را درمان کنیم؟
برنامه درمانی برای هر فرد به صورت مجزا توسط متخصص طراحی و ارائه می شود و ممکن است از چندین روش برای درمان استفاده شود.
معمولا این نوع اختلالات با گفتار درمانی و معاینات منظم پزشکی درمان می شوند. ممکن است پزشک از خانواده بیمار بخواهد تا با دیدن آموزش های لازم به بیمار برای تغییر الگوهای فکری نسبت به خوردن کمک کنند. در مواردی که فرد دچار اضطراب یا افسردگی است ممکن است پزشک داروهای ضد افسردگی یا روان پریشی به بیمار تجویز کند.
یک روش دیگر، مراجعه به متخصص تغذیه در کنار روان درمانی است. یک متخصص تغذیه می تواند با ارائه برنامه غذایی مناسب و عادات غذایی مناسب، تغییرات قابل توجهی در وزن فرد ایجاد کند. این روش از ترکیب تغذیه درمانی و روان درمانی باعث افزایش قابل توجهی در نتیجه درمان می شود.
سخن پایانی
در پایان باید بگوییم هر یک از ما ممکن است به هریک از اختلالات خوردن دچار باشیم و یا در طول زندگی خود بنا به دلایل ذکر شده به این اختلالات دچار شویم. از آنجا که تغذیه و سبک تغذیه نقش مهمی در سلامت جسمی و روحی ما دارد، اگر هر یک از این اختلالات را در خود مشاهده کردید حتما برای درمان اقدام کنید. در کلینیک خانم دکتر زهرا ترابی می توانید با استفاده از مشاوره های درست، اختلالات خوردن خود را درمان کنید. برای دریافت مشاوره با ما تماس بگیرید.