تربیت و پرورش کودک، همیشه یکی از نگرانی های پیش روی والدین است. روش هایی که در تعلیم یا پرورش کودک خود بکار می گیریم به شکل گیری رفتار آنها می انجامد. بنابراین داشتن روش های تربیتی مناسب اهمیت زیادی دارد. همچنین سلامت روانی کودکان به اندازه سلامت فیزیکی آن ها مهم است.
والدین ممکن است برخی از مشکلات رفتاری یا اختلالات بالینی را در کودک خود مشاهده کنند. در این صورت باید نسبت به این مشکلات آگاهی پیدا کنند تا با توجه به شرایط کودک بهترین راه حل و شیوه تربیتی را برای کودک خود بکار گیرند.
باید توجه داشته باشیم بسیاری از مسائل و مشکلاتی که در زمان نوجوانی از فرزند خود می بینیم، ریشه در زمان کودکی آنها دارد.
روانشناسی کودک یکی از انواع روانشناسی است که به والدین در رشد، توسعه و سلامت روانی کودک کمک می کند. در این مقاله به بررسی مباحث مهم روانشناسی کودک از جمله مشکلات رفتاری، بالینی و درمان های روانشناسی کودکان می پردازیم.
روانشناسی کودک چیست و چه کاربردی دارد؟
روانشناسی کودک یکی از شاخه های علم روانشناسی است که به مطالعه رفتارها، مراحل رشد جسمی و ذهنی و نیازهای کودکان می پردازد.
والدین نیاز دارند به درک درستی از اتفاقات و مشکلاتی که کودکشان با آنها مواجه است برسند و این مهارت را بدست آورند تا در شرایط مختلف با فرزندشان رفتار سنجیده ای داشته باشند. برخی از والدین به اشتباه فکر می کنند که فرزندشان تا زمانی که به بلوغ نرسد چیزی را درک یا احساس نمی کند و هیچ نگرانی ای درباره سلامت روانی فرزند خود در سنین کودکی ندارند.
کاربرد روانشناسی کودک در ارائه مسیر درست تربیت و رفتار با کودک در محیط خانه و خارج از آن است. این حوزه بر روی مواردی از جمله فرزند پروری، افزایش اعتماد به نفس، خلاقیت و تمام موارد تربیتی و پرورشی کودک تمرکز دارد.
مشکلات رفتاری کودکان کدامند؟
مشکلات رفتاری در کودکان می‌تواند بسیار گوناگون باشد و با توجه به سن، محیط زندگی، تجربیات شخصی و شرایط خانوادگی متفاوت باشد. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
- لجبازی: وجود رفتارهایی مانند پرخاشگری، جرو بحث کردن، مخالفت کردن، ناراحت کردن عمدی دیگران، سرزنش دیگران و غیره که همراه با گریه، خراب کاری یا قشقرق کردن باشد.
- ناخن جویدن و مکیدن انگشت: بروز این رفتارها در کودکان نشانه وجود استرس، عصبانیت و ترس می باشد.
- دروغگویی: بدلیل ترس از تنبیه، خیال پردازی، برای ایجاد تعامل با دیگران و جلب توجه کردن و در کودکان بالای 10 سال گاهی بدلیل وجود نیاز عاطفی و روانی می تواند سبب دروغگویی شود.
- کمرویی و خجالتی بودن: کمرویی در ایجاد ارتباط کودک با جامعه، مدرسه و دیگران مشکلاتی بوجود می آورد.
- تیک عصبی: رفتاری غیر ارادی که می تواند بصورت حرکتی یا صوتی باشد. عواملی مانند افسردگی، تنش زیاد محیط، استرس و غیره در بوجود آمدن آن تاثیر دارند.
- پرخاشگری: عکس العملی که در مقابل تبعیض، احساس رنج و ناتوانی دیده می شود. رفتارهایی از جمله فریاد زدن، شکستن اشیا و غیره که در صورت تداوم باعث عدم رشد اجتماعی و وجدان اخلاقی می شود.
- بهانه گیری: کودکان معمولا در سن 3 و نیم سال به اوج بهانه گیری میرسند و برای پیشگیری از ثابت ماندن این رفتار می بایست روش های درستی را بکار گرفت.
- لکنت زبان: بین 2 الی 5 سالگی مشاهده می شود و معمولا موقتی است. اما اگر بیش از 6 ماه طول بکشد می بایست برای درمان آن اقدام کرد.
انواع مشکلات بالینی در کودکان
مشکلات بالینی کودکان شامل مشکلات روانی و عاطفی است که نیاز به درمان دارند. این مشکلات می‌توانند بر روی توانایی ها، رشد و توسعه کودک بگذارند. برخی از مشکلات بالینی کودکان به شرح زیر است:
- اختلال بیش‌فعالی (ADHD) یا نقص توجه: این اختلال شامل علائمی مانند بی‌توجهی، فراموشی، بی‌قراری و عدم کنترل بر رفتارهای بی‌انضباطی است.
- اختلال اوتیسم: افراد مبتلا به اوتیسم مشکلاتی در ارتباطات اجتماعی، تعامل با دیگران و تفکر خودکار دارند.
- اختلال یادگیری: کودکان ممکن است مشکلات در مهارت‌های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن یا حساب کردن داشته باشند.
- اختلال اضطراب: اضطراب در کودکان می‌تواند به شکل های گوناگونی باشد. از جمله اضطراب جدایی، فوبیاها و ترس رایج ترین اضطراب در کودکان است.
- مشکلات اجتماعی: عدم برقراری ارتباط کودک با دیگران از جمله والدین، معلم و همسالان خود.
معرفی روش های درمان در روانشناسی کودک
حال که با برخی از شایع ترین مشکلات کودکان آشنا شدیم، میخواهیم به بررسی روش های درمان این مشکلات بپردازیم. انتخاب روش مناسب بستگی به نوع مشکلات کودک، شدت آنها، سن کودک، و ویژگی‌های فردی او دارد.
توجه به این نکته مهم است که درمان کودکان توسط متخصصین متعهد و مجرب انجام شود و والدین می بایست در روند درمان مداومت و همکاری داشته باشند. همچنین درمان باید با رعایت حریم شخصی و احترام به کودک صورت گیرد.
برخی از روش‌های درمان در روانشناسی کودک عبارت‌اند از:
- مشاوره روان‌شناختی: مشاوره روان‌شناختی با استفاده از مصاحبه و ارزیابی کودک به همراه ارائه راهکارهای متناسب با مشکلات او انجام می‌شود. این مشاوره می‌تواند به بهبود مشکلات اضطرابی، افسردگی و مشکلات رفتاری کودکان کمک کند.
- رفتار درمانی: در این روش، رفتارهای نامناسب کودک به دقت بررسی می‌شوند و روش‌هایی مانند تقویت مثبت، ایجاد الگوهای محیطی مثبت و تقویت تنبیه مثبت و منفی برای تغییر رفتارهای نامناسب کودکان به کار می‌رود.
- خانواده درمانی: خانواده از طریق مشارکت در درمان کودکان می‌توانند به بهبود مشکلات آنها کمک کنند. این روش شامل مشاوره خانواده، ارائه روش های تربیتی و ایجاد محیط‌های پشتیبانی در خانه می‌شوند.
- درمان دارویی: در برخی موارد بوسیله تجویز دارو ، علائمی مانند افسردگی، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و اختلالات اضطرابی کنترل می شوند.
- بازی درمانی: این روش‌ها برای کودکان جذابیت داشته و به آنها کمک می‌کنند تا احساسات و تجربیات خود را بهبود بخشند. نمونه‌هایی از این روش‌ها شامل تراپی هنری، تراپی بازی، و تراپی موسیقی می‌شوند.
- نوروفیدبک : نوروفیدبک نوعی آموزش دادن به مغز توسط خود مغز است. در این روش که خود تنظیمی به مغز با مشاهده امواج آن صورت می گیرد برای اختلالاتی نظیر بیش فعالی، اختلالات یادگیری، اختلالات اضطرابی و غیره موثر است.
- مداخلات ترکیبی: در برخی موارد، از ترکیب چند مورد از این روش ها برای درمان کودکان استفاده می‌شود تا بهترین نتیجه را بدست آورند. به عنوان مثال، مشاوره روان‌شناختی در کنار رفتار درمانی و خانواده درمانی ممکن است مؤثر باشد.
نقش پدر و مادر در روانشناسی کودک
نقش پدر و مادر در روانشناسی کودک بسیار مهم و تأثیرگذار است و می‌تواند بر توسعه و رشد روانی و اجتماعی کودک تأثیرگذار باشد. در زیر برخی از نقش‌های اساسی پدر و مادر را در این خصوص بررسی می‌کنیم:
- پشتیبانی و حمایت: پدر و مادر نقش اصلی در فراهم کردن امنیت و حمایت برای کودک دارند. این امر از طریق علاقه، محبت و توجه به نیازهای کودک انجام می‌شود. اینگونه می‌توانند به توانایی کودک در مواجهه با تحولات و چالش‌های زندگی کمک کرده و اعتماد به نفس و اعتماد به دیگران را در آنها ایجاد کنند.
- انتقال ارزش‌ها: پدر و مادر نه تنها نقش مهمی در آموزش مفاهیم اخلاقی و ارزش‌های اجتماعی به کودک دارند، بلکه نمایانگر این ارزش‌ها در رفتار و اعمال خود هستند. کودکان از والدین خود نمونه‌برداری می‌کنند و از آنها می‌آموزند که چگونه با دیگران رفتار کنند و مشکلات را حل کنند.
- توسعه ارتباط اجتماعی: والدین نقش کلیدی در توسعه مهارت‌های ارتباطی کودکان دارند. آنها با تشویق کودکان به برقراری روابط دوستانه، به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند و به افراد دیگر با احترام و محبت رفتار کنند.
- ایجاد انگیزه برای یادگیری: والدین می‌توانند علاقه و انگیزه کودکان را به یادگیری تقویت کنند. آنها با ارائه فرصت‌های یادگیری مثل بازی، کتاب‌خوانی و تجربه‌های جدید می‌توانند علاقه کودکان به یادگیری و کشف جهان را ترغیب کنند.
- مدیریت استرس و اضطراب: والدین می توانند با گوش دادن به نگرانی‌ها و افکار کودکان، به آنها در مدیریت احساساتی همچون ترس و اضطراب کمک کنند.
دریافت مشاوره روانشناسی کودک
در صورتیکه والدین شاهد رفتار ها و مشکلاتی در فرزند خود شوند که به مرور زمان بیشتر می شود، لازم است به روانشناس کودک مراجعه کنند.
روانشناسان در جلسات مشاوره به بررسی ابعاد مختلف رشد، بررسی نیاز ها، بررسی سبک تربیت فرزند و غیره می پردازند و با توجه به نتایج، راهکارهایی را جهت پیشگیری و درمان این مشکلات ارائه می دهند.
روانشناس خوب می بایست از تخصص و تجربه لازم در زمینه آسیب شناسی کودک برخوردار باشد تا بتواند به بهترین نحو به والدین کمک کند.
اگر به کمک روانشناس کودک نیاز دارید می توانید برای دریافت نوبت دهی آنلاین اقدام کنید و یا از طریق صفحه تماس با ما از راهنمایی مشاوران ما کمک بگیرید.
کلام آخر
روانشناسی کودک با مطالعه بر روی نگرانی‌ها، رفتارها و نیازهای کودکان، به ما در تربیت و پرورش کودکان سالم کمک می‌کند. دوران کودکی اساسی‌ترین مرحله در زندگی انسان‌ها است. مطالعه و آگاهی از آن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودکان و جامعه کمک کند.
