شاید تا کنون خودمان تجربه کرده باشیم یا در اطرافیان خود دیده باشیم که وجود برخی رفتارها در ما باعث ایجاد آشفتگی و عدم تعادل در زندگی روزانه می شود.
برخی از این موارد بسیار مشهود است و ریشه در اختلالات روانی دارند مانند وسواس فکری که ریشه در اختلال اضطراب دارد.
اما با اینکه روشهایی برای کنترل و درمان موثر این اختلالات وجود دارد، اکثر افراد مبتلا به اختلالات روانی نسبت به آن بی توجه اند. بسیاری نیز از وجود این بیماری ها در وجود خود غافل اند.
این اختلالات کدامند و چه نشانه هایی دارند؟ چه زمانی می توان به آنها اختلال گفت؟ با مشاهده چه نشانه هایی باید به پزشک مراجعه کنیم؟ در این مقاله انواع اختلالات روانی را طبق یازدهمین ویرایش از طبقه بندی بین المللی بیماری ها (ICD-11) بررسی می کنیم و به تمامی این سوالات پاسخ می دهیم.
اختلال روانی چیست؟
اختلالات روانی انواع گوناگونی دارند. این اختلالات می توانند روی رفتار، احساسات، تفکر و ادراک فرد تاثیر بگذارند و با علائمی مانند پریشانی یا اختلال درعمکرد اشخاص و حتی خطر آسیب به خود همراه هستند. این اختلالات می توانند در کوتاه مدت از بین بروند یا بصورت بلند مدت (مزمن) باشند.
طبق مطالعات انجام شده، در سال 2019 از هر 8 نفر یک نفر یا به عبارتی 970 میلیون نفر با اختلال روانی زندگی می کردند که شایع ترین آنها اختلالات اضطرابی و افسردگی بودند. در سال 2020 این آمار به دلیل همه گیری بیماری کرونا (COVID-19) افزایش چشمگیری داشت. به طوری که طی یک سال، اختلال اضطراب 26 درصد و اختلال افسردگی 28 درصد افزایش داشت.
بنابراین می توان گفت وجود استرس می تواند وضعیت بیماری روانی را بدتر کند. بیشتر افراد می توانند این اختلالات را با روش های درمانی که متناسب با همان اختلال است مدیریت کنند.
اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)
اختلالات اضطرابی با داشتن اضطراب در موارد خاص متفاوت است. ما در بسیاری مواقع از جمله زمان آزمون دادن یا مشکلات شغلی، اضطراب را تجربه کرده ایم. اما زمانیکه این اضطراب ها در طولانی مدت به کاهش عملکرد و توانایی های فرد منجر شود، اختلالات اضطرابی نامیده می شود که نوعی بیماری روانی است.
این اختلال بسیار شایع است بطوریکه در سال 2019، 301 میلیون نفر با اختلال اضطراب زندگی می کردند که 58 میلیون نفر آنها کودکان و نوجوانان بودند.
اختلالات اضطرابی با ترس و نگرانی بیش از حد و اختلالات رفتاری مرتبط مشخص می شوند. علائم آنقدر شدید هستند که منجر به ناراحتی قابل توجه یا اختلال قابل توجه در عملکرد شود.
اختلالات اضطرابی دارای انواع متفاوتی هستند از جمله: اختلال پانیک، اختلال اضطراب فراگیر، فوبیا (هراس های ویژه)، اضطراب اجتماعی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).
علائم اختلال اضطرابی می تواند متفاوت باشد اما عمده ترین آنها شامل ترس، دلشوره، نگرانی یا تپش قلب است. درمان های روانشناختی موثری برای درمان این اختلالات وجود دارند. در برخی موارد با توجه به سن و شدت اختلال، ممکن است دارو نیز تجویز شود.
اختلالات افسرگی (Depressive Disorders)
اختلالات افسردگی، یک دسته از مشکلات روانی هستند که با حالت‌ها و احساسات مستمر و شدید افسردگی و ناامیدی همراه هستند. این اختلالات ممکن است تأثیرات جدی بر زندگی روزمره فرد داشته باشند و به صورت کلی با کاهش توانایی افراد در انجام وظایف روزانه، حضور در اجتماع و حتی تعامل با خانواده و دوستان تداخل ایجاد کنند.
علایم افسردگی شامل حالت افسردگی مزمن، کاهش انرژی، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره، اضطراب، بی‌خوابی یا خواب بیش از حد، افکار منفی و احساس ناامیدی است. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به اختلالات افسردگی نیاز به مشاوره و درمان‌های روانشناختی دارند تا بهبودی در طول زمان حاصل شود.
اختلالات افسردگی طبق ویرایش پنجم از معیار DSM که توسط انجمن روانشناسان آمریکا (APA) جمع آوری و دسته بندی شده است، دارای انواع گوناگونی می باشد. هر یک از این اختلالات دارای علائم و علل مشخصی هستند که تشخیص صحیح آنها برای انتخاب روش درمان بسیار حائز اهمیت است.
اختلالات دو قطبی (Bipolar Disorder)
اختلالات دوقطبی یا بایپولار نوعی اختلال روانشناختی است که در آن افراد مبتلا، حالت‌های هیجانی شدیدی را تجربه می‌کنند. این حالت ها شامل دوره‌های شیدایی و فرازهای احساسی (مانیا و هایپومانیا) و همچنین دوره‌های افسردگی و نشیب‌های روانی (دپرسیون) است.
عوامل محیطی مانند اختلال اضطراب و مصرف مواد مخدر می توانند در بوجود آمدن اپیزود (دوره) های خلقی نقش داشته باشند. همچنین عوامل ژنتیکی مهمترین عامل در بوجود آمدن این اختلال هستند. بطوریکه ۸۰ تا ۹۰ درصد از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، افرادی هستند که در خانواده یا بستگان آنها این بیماری وجود دارد.
اختلالات شخصیتی (Personality Disorders)
اختلالات شخصیتی در واقع مشکلاتی هستند که در الگوی رفتاری و ارتباطی فرد با دیگران وجود دارد. به طوری که در ارتباطات اجتماعی و سازگاری با دیگران دچار مشکل می شود. انواع اختلالات شخصیت براساس علائم و ویژگی های مشابه در سه دسته مختلف قرار می گیرند.
دسته ی اول دارای رفتار یا تفکر عجیب و غیر عادی است و در سه گروه پارانوید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپی قرار می گیرند.
دسته ی دوم رفتار یا تفکر نمایشی دارند و بیش از اندازه عاطفی یا غیر قابل پیش بینی هستند. اختلال شخصیت ضد اجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته جزو این دسته است.
دسته ی سوم دارای رفتار یا تفکر مضطربانه و دلهره آور هستند. اختلال شخصیت اجتنابی، وابسته و وسواسی در این دسته قرار می گیرند.
اختلالات شخصیت گاها ریشه در ژنتیک یا عوامل محیطی دارند و اگر درمان نشوند، مشکلات جدی در زندگی به وجود می آورند.
اختلالات خوردن (Eating Disorders)
اختلالات خوردن شرایط رفتاری است که با اختلال شدید و مداوم در نحوه غذا خوردن افراد ظاهر می شود. از جمله علائم این بیماری به اندازه کافی غذا نخوردن یا بیش از اندازه غذا خوردن، مصرف مسهل پس از غذا، یا عمداً استفراغ کردن و یا ترکیبی از این نشانه ها است.
عوامل مختلفی در بوجود آمدن این اختلال نقش دارند که مشکلات روانی مانند استرس، افسردگی و اضطراب از جمله آنها هستند.
از جمله مهمترین اختلالات خوردن عبارتند از بولیمیا که نوعی اختلال در پرخوری است و اختلال انسداد خوردن که در مقابل بولیمیا قرار دارد می توان اشاره کرد.
از جمله نشانه های این اختلال ترس از افزایش وزن، نارضایتی از اندام یا ظاهر بدن، از دست دادن کنترل هنگام غذا خوردن، استفاده از قرص‌های مسهل، انگشت کردن در دهان پس از پرخوری است.
اختلالات مصرف مواد (Substance Use Disorders)
اختلال مصرف مواد (SUD) یک اختلال روانی قابل درمان است که بر مغز و رفتار افراد تأثیر می گذارد و منجر به ناتوانی آنها در کنترل مصرف موادی مانند مواد مخدر، الکل یا داروها می شود. وابستگی می تواند متوسط تا شدید باشد که اعتیاد شدیدترین شکل آن است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دچار سایر اختلالات سلامت روان نیز باشند و یا افراد مبتلا به سایر اختلالات سلامت روان نیز ممکن است با مصرف مواد دست و پنجه نرم کنند.
اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان (Behavioral Disorders in Children And Adolescents )
برخی رفتارها در سنین کودکی طبیعی بوده و نمیتوان به آنها اختلال گفت. طبق گفته ی متخصصین روانشناسی کودک در دانشگاه آکسفورد اصطلاح “اختلال” برای کودکان زیر 5 سال باید با احتیاط استفاده شود.
اختلالات رفتاری در کودکان با مشاهده علائمی که از خودشان نشان می دهند قابل تشخیص و کنترل است. این اختلالات عبارتند از اختلال نقص توجه بیش فعالی (ADHD)، اختلال نافرمانی مقابله جویانه (ODD)، اختلال طیف اوتیسم (ASD)، اختلال اضطراب، افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلالات یادگیری و اختلالات رفتاری.
اختلالات رفتاری و روانی در نوجوانان نیز بسیار شایع است و همواره یکی از دغدغه های اصلی والدین است. نشانه های وجود اختلالات رفتاری مانند مشروب‌خواری، درگیرشدن، فرار از مدرسه و یا دزدی و سایر رفتارهای نابهنجار است. همچنین اختلالات روانی نوجوانان شامل افسردگی، اضطراب، اختلال شخصیت مرزی و اسکیزوفرنی است.
عوامل بوجود آورنده ی این اختلالات اولین گام برای درمان و کنترل است. خانواده نقش بسزایی در این زمینه دارد و می بایست با کودک یا نوجوان خود در مراحل درمان همکاری نماید.
داشتن ارتباطی سالم و صمیمی بین اعضای خانواده، ورزش، آموزش مهارت های ارتباطی و غیره می تواند از بروز این اختلالات پیشگیری کند. با مشاهده ی علائم، مراجعه ی به موقع به روانشناس بسیار مهم است.
اختلالات خواب (Sleep Disorders)
اختلالات خواب توانایی فرد برای خوابیدن به طور منظم را تحت تاثیر قرار می دهند. این اختلالات شامل زیاد یا کم خوابیدن، پریدن از خواب، نرفتن به مرحله خواب عمیق و سخت به خواب رفتن هستند. عوامل بسیاری می تواند باعث بوجود آمدن اختلالات خواب شود. داشتن اضطراب و تشویش، درد، ادرار مکرر شبانه، آلرژی و مشکلات تنفسی در ایجاد این اختلال نقش دارد.
اختلالات خواب با انجام ریشه یابی قابل درمان هستند. روش های درمان پزشکی از جمله مصرف دارو ها و همچنین تغییر در سبک زندگی به مبتلایان این نوع اختلال کمک می کند.
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک اختلال روانی است که با وسواس‌ها و اجبارها مشخص می‌شود. وسواس‌ها افکار، تصاویر یا انگیزه‌های تکراری و مزاحمی هستند که باعث اضطراب شدید می‌شوند. اجبارها رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌ها انجام میدهد. این اختلال می‌تواند به شدت بر زندگی روزمره، روابط و کارایی فرد تأثیر بگذارد و برای درمان این اختلال مراجعه به متخصصین الزامی است.
اختلالات جنسی یا اختلال عملکرد جنسی (Sexual dysfunction)
یکی از شایع ترین مشکلات در بین زوج ها اختلالات جنسی است. مشکلاتی از جمله سرد مزاحی، کاهش میل جنسی و اختلال ارگاسم، اختلالات نعوظ، زود انزالی و دیرانزالی از جمله این اختلالات هستند.
با توجه به فراوانی اختلالات جنسی، بیشتر مردم تمایل ندارند درباره آن صحبت کنند. عدم درمان این مشکلات می تواند باعث بروز مشکلات جانبی زیادی در زندگی شود.
علل و علائم مختلفی در ایجاد هر یک از اختلالات جنسی نقش دارند. با توجه به علل بوجود آورنده ی اختلال، روش های درمان مخصوص به آن ارائه می شود. اکثر اختلالات جنسی قابل درمان وکنترل هستند و یا حداقل می‌توان جلوی پیشرفت آن را گرفت. اقدام به درمان بسیار مهم است، چرا که اختلال جنسی می تواند ابعاد مختلفی از زندگی جنسی، فردی و اجتماعی را تحت تاثیر بگذارد.
با مراجعه به روانشناس و روانپزشک می توان به تشخیص درست و در نتیجه روش درمان موثر دست یافت.
اختلالات مرتبط با آسیب و عوامل استرس زا Trauma – and Stressor – Related Disorder
اختلالات مرتبط با آسیب و عوامل استرس‌زا (Trauma- and Stressor-Related Disorders) گروهی از اختلالات روانی هستند که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد استرس‌زا یا آسیب‌زا بروز می‌کنند. این اختلالات شامل مواردی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال استرس حاد (ASD)، و اختلالات سازگاری (Adjustment Disorders) هستند.
افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است علائمی مانند فلش‌بک، کابوس، اضطراب شدید، اجتناب از یادآوری رویداد، و تغییرات خلق و خو را تجربه کنند. عوامل متعددی مانند شدت و مدت زمان استرس یا آسیب، حمایت اجتماعی، و عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی می‌توانند در توسعه این اختلالات نقش داشته باشند. درمان‌های رایج شامل روان‌درمانی، دارو درمانی، و تکنیک‌های مدیریت استرس هستند.
چه چیزی باعث بوجود آمدن اختلالات روانی می شود؟
عوامل متعددی در ابتلا به یک اختلال روانی نقش دارند. برخی از مهم ترین آنها عبارتند از:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی شما
- تجربیات زندگی شما، مانند استرس یا سابقه سوء استفاده، به خصوص اگر در دوران کودکی اتفاق بیفتد
- عوامل بیولوژیکی مانند عدم تعادل شیمیایی در مغز
- یک آسیب مغزی تروماتیک
- قرار گرفتن مادر در معرض ویروس ها یا مواد شیمیایی سمی در دوران بارداری
- استفاده از الکل یا مواد مخدر تفریحی
- داشتن یک بیماری جدی پزشکی مانند سرطان
- داشتن دوستان کم و احساس تنهایی یا انزوا
اختلالات روانی ناشی از نقص شخصیت نیست و هیچ ارتباطی با تنبلی یا ضعیف بودن ندارند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به اختلال روانی هستند؟
اختلالات روانی شایع هستند. در هر زمان، مجموعه متنوعی از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی و ساختاری ممکن است برای محافظت یا تضعیف سلامت تاثیر گذار باشند. اگرچه بیشتر مردم انعطاف پذیر هستند، اما افرادی که در معرض شرایط بسیار نامطلوب مانند فقر، خشونت، ناتوانی و نابرابری قرار می گیرند بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روانی قرار دارند.
اختلالات روانی چگونه تشخیص داده می شوند؟
در ابتدا سابقه پزشکی مورد بررسی قرار می گیرد. بطور کلی مراحل تشخیص بیماری از طریق یک ارزیابی روانشناختی صورت می گیرد که افراد می بایست به سوالاتی درباره تفکر، احساسات و رفتار خود در شرایط مختلف پاسخ دهند.
در برخی موارد اگر سایر شرایط پزشکی را دخیل در وضع موجود بدانند، معاینات فیزیکی و احتمالاً آزمایش های آزمایشگاهی صورت می پذیرد.
راه های درمان اختلالات روانی چیست؟
درمان بستگی به این دارد که شخص کدام اختلال روانی را دارد و چقدر جدی است. روانشناس یک برنامه درمانی را که فقط مخصوص همان فرد است ارائه می دهد. در این برنامه نوع درمان و مراحل آن مشخص می شود. در برخی از موارد دارو تجویز می شود. افرادی هم به حمایتهای اجتماعی و آموزش برای مدیریت شرایط خود نیاز دارند.
در برخی موارد، ممکن است به درمان فشرده تری نیاز باشد. ممکن است به دلیل شدید بودن بیماری روانی یا خطر آسیب به خود یا دیگران، لازم باشد شخص در یک بیمارستان روانی بستری شود. در بیمارستان، مشاوره، بحث های گروهی و فعالیت هایی با متخصصان سلامت روان و سایر بیماران انجام خواهد شد.
سخن پایانی
اختلالات روانی می‌توانند مشکلات زیادی را در زندگی شما به وجود آورند. این اختلالات می توانند تاثیر منفی بسیاری در زندگی کاری، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی شما داشته باشند. بنابراین اگر متوجه علائم خاصی شدید، حتما به یک متخصص مراجعه کنید.
منابع
(1) Institute of Health Metrics and Evaluation. Global Health Data Exchange (GHDx), (https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/, accessed 14 May 2022).
(2) Mental Health and COVID-19: Early evidence of the pandemic’s impact. Geneva: World Health Organization; 2022.
(3) Charlson, F., van Ommeren, M., Flaxman, A., Cornett, J., Whiteford, H., & Saxena, S. New WHO prevalence estimates of mental disorders in conflict settings: a systematic review and meta-analysis. Lancet. 2019;394,240–248.
(4) Laursen TM, Nordentoft M, Mortensen PB. Excess early mortality in schizophrenia. Annual Review of Clinical Psychology, 2014;10,425-438.
(5) Mental health atlas 2020. Geneva: World Health Organization; 2021
(6) Moitra M, Santomauro D, Collins PY, Vos T, Whiteford H, Saxena S, et al. The global gap in treatment coverage for major depressive disorder in 84 countries from 2000–2019: a systematic review and Bayesian meta-regression analysis. PLoS Med. 2022;19(2):e1003901. doi:10.1371/journal.pmed.1003901.
